قرن چهارم هجری، وقتی با دفن "بابافولاد حلوایی"، از عرفای به نام اصفهان، گورستان شهر به نام "تخت پولاد" شکل می‌گرفت، کمتر کسی تصور می‌کرد قرن‌ها بعد به‌عنوان دومین گورستان بزرگ جهان تشیع شناخته شود. اما توسعه این گورستان در ادوار مختلف تاریخی حول تکایایی مانند "لسان الارض"، "بابارکن الدین"،...
وجود آرامگاه حضرت "یوشع نبی (ع)" از پیامبران قوم بنی‌اسرائیل در این مکان، سندی است از قدمت طولانی و پیشینه آن‌که به‌پیش از اسلام بازمی‌گردد. اما از میان این‌همه تکایا، با دفن آیت ا... "سید ابوالحسن آل رسول" معروف به "آیت‌الله شمس‌آبادی مازندرانی" در حوالی تکایای ملک، کوهی، بروجنی‌ها، میر محمدصادقی‌ها و قسمتی از تکیه لسان‌الارض، فصل جدیدی از تاریخ در این آرامستان رقم خورد و هرچند ابتدا شهدای حکومت‌نظامی سال 57 مانند شهید "اصغر نوری" و شهید "سید حسین دوازده‌امامی" در این مکان دفن شدند، اما با آغاز جنگ تحمیلی، این بخش از تخت پولاد برای شهدای دفاع مقدس در نظر گرفته شد و باگذشت حدود 8 سال از آغاز جنگ حکومت بعث علیه ایران اسلامی، این محدوده بزرگ و بزرگ‌تر شد. محدوده‌ای که اکنون با آزادسازی خانه‌های اطراف، مساحت آن به حدود 114 هزار مترمربع رسیده است.
باغی که به‌مرورزمان گلستان شد
در اوایل سال ۱۳۶۰ شمسی مسؤولیت اداره گلستان شهدا بر عهده بنیاد شهید گذاشته و در آن زمان طرح ساماندهی و محوطه‌سازی و قطعه‌سازی از سوی فردی به نام "افراسیابی" پیشنهاد شد و در هیئت اجرایی تصویب و اجرای قطعه‌سازی به عهده ذوب‌آهن و محوطه و کف‌سازی به عهده جهاد سازندگی گذاشته شد. با آغاز عملیات محرم در 11 آبان ماه سال 61 شمسی در منطقه غرب "عین‌خوش" و جنوب غربی "موسیان" به‌واسطه حضور رزمندگان اصفهان در این عملیات و به‌ویژه لشکر ۱۴ امام حسین (ع)، تعداد ۳۰۰ نفر از رزمندگان اصفهانی به فیض شهادت نائل آمدند و چون گلستان شهدا ظرفیت دفن این تعداد شهید را نداشت، جلسه‌ای با حضور اعضای هیئت اجرایی، رئیس دادگاه انقلاب و هیئت امناء گلستان شهدا تشکیل و قرار شد طی مذاکره با صاحبان منازلی که در جنوب مقبره "یوشع النبی (ع)" قرار داشتند، به یک مجتمع مسکونی متعلق به بنیاد مسکن و هتلی که در اختیار بنیاد شهید بود، انتقال داده شوند. کار انتقال و سپس تخریب منازل با کمک جهاد سازندگی، شهرداری و مردم طی دو روز صورت گرفت و ۳۳۰ قبر برای دفن شهدا آماده شد. پس‌ازاین واقعه نیز زمین‌های معوض به صاحبان این منازل واگذار شد و این اولین باری بود که این حجم از شهید در این قطعه جای گرفت و هسته اصلی گلستان شهدا را شکل داد، پس‌ازآن نیز دفن شهدای عملیات والفجر یک در شمال غربی"فکه"، والفجر دو در غرب "پیرانشهر" و والفجر 4 در شمال غرب "مریوان"، چندین باب خانه مسکونی با مذاکره با صاحبان آن‌ها و واگذاری معوّض زمین تخریب شدند. حالا باوجوداین همه قبر در این محل، باید مکانی برای برگزاری مراسم مذهبی در نظر گرفته می‌شد و با کوشش فردی به نام "حدادی" خیمه حسینی در ابتدای سال 62 احداث، که تا الآن برنامه‌های مذهبی ویژه شهدا در آن برگزار می‌شود.
آن روزها هرچند شورای مدیریت گلستان شهدا شکل‌گرفته بود، اما کسی به فکر طرح جدید نبود و مواقع تشییع‌جنازه شهدا خیل عظیم جمعیت فقط به فکر این بودند که شهدا را دفن کنند. اما با پایان جنگ تحمیلی، درحالی‌که حدود 6 سال از ممنوعیت دفن اموات در تخت پولاد و بهره‌برداری از آرامستان بزرگ شهر در شرق اصفهان موسوم به "باغ رضوان" می‌گذشت، آهسته‌آهسته مسئولان به فکر این افتادند که به قبور شهدا نظم دهند و شکل متحدی از قاب عکس‌ها و سنگ‌قبرها ایجاد کنند، طرحی که تا حدودی موفق بود، اما بر اساس گفته‌های مسئولان به‌طور کامل اجرا نشد.
اولین مخالفت جدی با طرح اجرایی
باروی کار آمدن شورای شهر سوم، شهردار وقت در طرحی از اجرای زیرگذر مقابل گلستان شهدا خبر داد، طرحی که در آن سال‌ها مورد مخالفت برخی از خانواده شهدا قرار گرفت و غلامرضا شیران، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان طی نطقی در جلسه علنی شورای اسلامی آن روزها، ضمن انتقاد از طراحان این طرح از تلاش برای به فراموشی سپردن شهدا توسط عده‌ای خاص خبر داد که ثروت و مدیریت شهری را در اختیار داشتند. نطقی که با واکنش عباس حاج رسولیها، رئیس شورای اسلامی وقت اصفهان مواجه شد و با تأکید بر اینکه نباید بدون اطلاع از جزئیات فنی طرح‌های عمرانی، آن‌ها را زیرسئوال برد، از شیران خواست تا در خصوص اجرای این طرح مطالعه بیشتری داشته باشد. اما اعتراض‌ها تمامی نداشت تا اینکه سید مرتضی سقائیان نژاد، شهردار وقت اصفهان در نشستی که با اصحاب رسانه داشت، در تشریح جزئیات این طرح گفت: مدیریت شهری برای برون‌رفت از معضل ترافیک در این منطقه به این نتیجه رسید که باید زیرگذر خیابان سجاد را اجرایی کند، ولی برای اینکه نظر خانواده شهدا و منتقدین این طرح عمرانی نیز تأمین شود، قول داد تا فضاسازی شهری در این زیرگذر متناسب باحال و هوای شهدا باشد. چند سال بعد نیز با افتتاح این زیرگذر شهری، نصب تصاویر شهدا و نورپردازی ویژه، بخشی از انتقادات را پاسخ داد، اما یک موضوع را نیز به‌خوبی مشخص کرد و آن‌هم اینکه اصفهانی‌ها روی این قطعه از شهرشان حساسیت ویژه‌ای دارند و هر طرحی را به‌راحتی در این مکان برنمی‌تابند. حساسیتی که یک‌بار دیگر در بهمن سال گذشته خودش را نشان داد و در واکنش به احداث سالن جدید این آرامستان، پای امام‌جمعه اصفهان را هم به میان کشید تا جایی که آیت‌الله سید یوسف طباطبائی نژاد در پاسخ به منتقدین و مدیران شهری حد وسط را گرفت و گفت: ظاهر سالنی که در حال حاضر وجود دارد درشان گلستان شهدا، تخت فولاد و اصفهان نیست، امیدوارم محلی که به همت شهرداری و استانداری ساخته می‌شود آبرومند باشد. وی در دفاع از مدیران شهری اصفهان نیز گفت: نباید همه از شهرداری توقع داشته باشند تا این سالن را احداث کند، بلکه باید دست در دست یکدیگر، برای بهبود این وضعیت تلاش کنیم.
مهدی جمالی نژاد، شهردار اصفهان نیز در پاسخ به منتقدان احداث سالن جدید گلستان شهدا گفت: مکان‌یابی سالن گلستان شهدا کاری بسیار سختی بود و چندین مکان برای این منظور پیش‌بینی شد که تعدادی از آن‌ها معارض داشت و بالاخره محل فعلی انتخاب شد. حالا ظاهراً طرحی که روز کلنگ زنی حواشی زیادی داشت، دامنه وسیع‌تری پیداکرده و هرچه بیشتر پیش می‌رود، مخالفان بیشتری به خود می‌بیند. به‌طوری‌که این روزها شبکه‌های مجازی پرشده از اعتراض‌های خلاقانه به طرح یکسان‌سازی قبور شهدا و هرچند شهرداری اصفهان مدعی است که تنها مجری طرح بوده و کارفرمای این طرح بنیاد شهید و امور ایثارگران است، اما معترضان بازهم پیکان انتقاداتشان را به‌سوی شهرداری اصفهان گرفته و گفتند: "با این کار سنگ‌قبرهایی که خاطرات زیادی را برای دوست داران این محل عرفانی خلق کرده است، از بین رفته و بخشی از خاطرات اصفهان نیز با این طرح محو می‌شود؛" درحالی‌که داریوش وکیلی، مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران اصفهان صراحتاً طرح یکسان‌سازی قبور شهدا را طرحی ملی خواند که شهرداری‌ها فقط مجریان آن هستند. وی در این زمینه گفت: این طرح با دریافت موافقت خانواده شهدا در حال اجرا است. وکیلی با تأکید بر اینکه بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اصفهان پیش از اجرای تعویض سنگ‌قبر در قالب فرم تائیدیه‌ای موافقت اکثر خانواده شهدا را دریافت کرده است، تصریح کرد: فرونشست برخی قبور دلیل اصلی اجرای این طرح بوده و در این بخش‌ها آب جمع می‌شد و ازاین‌رو نیازمند بازسازی است. مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان اصفهان بابیان اینکه در طرح بازسازی قبور شهدا مقررشده تا هر یک از قطعات با شرایطی که آب روی آن‌ها جمع نشود، ساماندهی شود، افزود: نکته قابل‌توجه این است که سنگ قبور مطهر شهدا تعویض نشده، بلکه همین سنگ‌های فعلی درصورتی‌که نشکسته باشد مورد تعمیر و بازسازی قرار می‌گیرند. وی بابیان اینکه قاب تصویر مزار شهدا با توجه به اینکه بعضاً دچار پوسیدگی و یا شکستگی شده نیز در این طرح مورد تعمیر، بازسازی و رنگ‌آمیزی قرارگرفته و مجدداً در همان مکان نصب خواهد شد، تصریح کرد: در روزهای اخیر شائبه‌هایی مبنی بر تخریب و از بین بردن خاطرات خانواده‌های شهدا مطرح شد که صحت نداشته و بنده به‌شدت تکذیب می‌کنم. بنابراین گزارش، قطعه‌ای از تخت پولاد که با دفن شهدای انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس و به‌تازگی، شهدای مدافع حرم به لحاظ معنوی ارزشی چندین برابر یافته، طی حدود چهار دهه‌ای که از انقلاب می‌گذرد، محل وقوع حوادث سیاسی و مذهبی متعددی بوده و کمتر سیاست مردی است که به اصفهان سفرکرده و پا در این قطعه از بهشت نگذاشته باشد. ازاین‌رو باید دید طرحی که از آن به‌عنوان طرح ملی بازسازی و مرمت قبور شهدا یاد می‌شود، تا چه اندازه می‌تواند نظر منتقدین را که همواره روی این بخش از تخت پولاد تعصب خاص داشته و دارند تأمین نماید.
گزارش از رضا صالحی پژوه