انتقاد واقعی در جامعه ما کم است

زعیم حوزه علمیه اصفهان با بیان این که متأسفانه انتقاد واقعی در جامعه ما بسیار کم است، گفت: انتقادپذیری هم در جامعه بسیار نادر است.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز، به نقل از دفتر زعیم حوزه علمیه اصفهان، آیت‌الله حسین مظاهری اظهار کرد: مرحوم کلینی در اصول کافی، بابی راجع به تعییر و سرزنش دارد که در آن باب روایتی از امام صادق(ع) نقل می‌کند که می‌فرمایند«هرکه مؤمنى را به گناهى سرزنش کند، نمی‌میرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود».

وی افزود: سرزنش دیگران، چه در معصیت آنان باشد، چه در عیوب دیگر، از گناهان بزرگ است، قرآن شریف با کلمه «وَیْل» سرزنش‌کننده و غیبت‌کننده را تهدید کرده است.

زعیم حوزه علمیه اصفهان گفت: علاوه بر این نکوهش قرآنی، در روایتی آمده که خداوند متعال سرزنش‌کننده را در دنیا و آخرت سرزنش خواهد کرد؛ اثر وضعی تعییر و سرزنش نیز طبق روایت نورانی امام صادق«ع» این است که سرزنش‌کننده در همین دنیا به آنچه برای آن دیگران را سرزنش کرده، مبتلا خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: سرزنش دیگران برای اعمالی که معصیت محسوب نمی‌شود نیز قبیح است و همین اثر وضعی را دارد، یعنی سرزنش‌کننده خواه ناخواه مرتکب آن عمل خواهد شد؛ قبیح‌تر از آنچه بیان شد، این است که انسان کسی را به ‌واسطه عیبى که در او نیست سرزنش کند که در این صورت علاوه بر گناه سرزنش، گناه تهمت را نیز دارد.

مظاهری با بیان این که گاهی نیز سرزنش به ضمیمه استهزاء یا اهانت صورت می‌پذیرد که این گناهان نیز به گناه سرزنش افزوده خواهد شد، اذعان داشت: اگر انسان در رو، کسی را آزرده خاطر کند، به تعبیر قرآن، «لمزه» است و چنانچه در پشت سر بگوید و اگر آن شخص بفهمد ناراحت شود، غیبت است.

وی تأکید کرد: در باب غیبت، در روایت می‌خوانیم که از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند غیبت چیست؟ فرمودند«چیزی از برادرت بگویی که او خوش ندارد؛ حتی امام خمینی(ره) می‌گفتند«غیبت آن است که هرچه بد و مکروه است، پشت سر دیگری گفته شود، ولو او بدش نیاید و ناراحت نشود».

زعیم حوزه علمیه اصفهان عنوان داشت: اسلام عزیز برای دچار نشدن انسان‌ها به گناهانی همچون تعییر و سرزنش، «امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر» دارد که معمولاً به آن عمل نمی‌شود؛ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به اندازه‌ای از نظر اسلام اهمیّت دارد که قرآن کریم در سوره «والعصر» برای نجات انسان، دو بال معرفی می‌فرماید؛ یکی بال «ایمان و عمل صالح»، و بال دیگر، «امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر» است. یعنی دوشادوش «ایمان و عمل صالح»، «امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر» را بیان می‌فرماید.

وی اضافه کرد: امیرالمؤمنین(ع) در روایتی، راجع به ارزش امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌فرمایند«تمام خوبی‌های عالم، از جمله جهاد در راه خدا، در برابر امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر مثل یک قطره در برابر دریا است، بلکه «نَفْثَة» از قطره هم کمتر است» و باید بگوییم مثل نمی از دریاست.

مظاهری بیان داشت: مسلمان‌ها باید عیب‌های همدیگر را برطرف کنند و مانع گناه یکدیگر شوند، اما نه با تعییر، سرزنش، تهمت، غیبت، اهانت و شایعه، بلکه باید با امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به اصلاح هم بپردازند.

وی با بیان این که یکی از مراتب امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، انتقاد است، تصریح کرد: جامعه عقلانی آن است که انتقاد داشته باشد، معنای انتقاد چیست؟ انتقاد آن است که اگر شما دیدید که دیگری از نظر گفتار یا از نظر کردار عیبی دارد یا مرتکب گناهی می‌شود، پشت سر او غیبت نکنید، در رو و در میان مردم نیز او را سرزنش نکنید، شخصیّت وی را نکوبید و او را تحقیر نکنید، امّا در تنهایی، آن هم نه با تندی و حالت سرزنش، بلکه با مهربانی و از سر خیرخواهی او را نصیحت کنید.

زعیم حوزه علمیه اصفهان بیان داشت: این نحوه انتقاد، یعنی انتقاد بدون سرزنش، بالاترین ثواب را دارد، امام صادق(ع) عیب نداشته‌اند اما برای ما می‌گوین«بهترین دوست و برادر برای من کسی است که از من انتقاد کند و عیوبم را به من بگوید»؛ در روایت داریم که مؤمن، آینه مؤمن است و همان‌طور که آینه عیوب انسان را به او نشان می‌دهد، مؤمنان نیز باید عیوب همدیگر را گوشزد کنند.

وی تأکید کرد: اگر انسان با یک گناهکار مواجه شود و بداند او آدم بدی است، باید با تحقّق شرایط آن امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کند، باید به روشی که بیان شد از وی انتقاد کند، امّا حق ندارد به او اهانت کند، حتی کسی حق اهانت و سرزنش به مجرم، ولو محکوم به اعدام باشد، ندارد.

مظاهری اذعان داشت: کسی نمی‌تواند غیبت کند یا تهمت بزند، گناه تهمت از غیبت هم خیلی بزرگ‌تر است؛ هم دروغ و هم غیبت است، دروغش که دشمنی با خداست، غیبتش هم دشمنی با مسلمان‌هاست که آن هم دشمنی با خداست. این در حالی است که بیشتر حرف‌های رایج بین مردم غیبت نیست، تهمت است، شایعه است و حقیقت ندارد. برخی به راحتی با جملۀ «چنین می‌گویند»، تهمت می‌زنند یا شایعه پراکنی می‌کنند. از این دست شایعه‌ها و تهمت‌ها و دروغ‌ها در روزنامه‌ها و سایت‌ها فراوان است.

وی ادامه داد: اگر به راستی، انتقاد در جامعه‌ای باشد، علاوه بر این که ثواب فراوانی دارد، آن جامعه و مردم آن زنده و موفق خواهند شد اما متأسفانه انتقاد واقعی در جامعه ما بسیار کم است؛ مهم‌تر آن که، انتقادپذیری هم در جامعه بسیار نادر است، ممکن است افرادی پیدا شوند که انتقاد کنند، اما انتقادپذیر، یعنی کسی که خوشش بیاید عیبش را بگویند و تشکر هم بکند، کجا پیدا می‌شود؟

زعیم حوزه علمیه اصفهان متذکر شد: تقاضا دارم انتقاد داشته باشید، انتقادپذیر باشید، اما مواظب زبانتان باشید و بر حذز باشید از اینکه سرزنش، تحقیر، توهین و شکستن شخصیّت دیگران در زندگی شما باشد؛ اهانت به دیگران، طبق حدیث قدسی، جنگ با خداست.

وی در پایان ابراز داشت: تعییر و سرزنش، بر اساس روایتی که از امام صادق(ع) نقل کردم و به تجربه نیز اثبات شده است، اثر وضعی دارد؛ یعنی همان سرزنشی که شما می‌کنید به سرتان می‌آید، مثل ظلم است که به خود انسان برمی‌گردد. قرآن می‌فرماید«سرزنش نیز مرتبه‌ای از ظلم است و به سرزنش کننده بر می‌گردد».