یک متخصص ارتوپدی: عفونت و جوش‌نخوردن استخوان‌ها از عوارض افزایش قد با روش جراحی است.
شانزدهم مهرماه امسال بود که ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت، خبر خوبی به ایرانی ها به ویژه مردان داد. او گفت که نتایج یک مطالعه بین المللی معتبر ، نشان داد که بیشترین رشد قد در ١٠٠ سال گذشته، مربوط به مردان ایرانی بوده است. این در حالی است که پیش از این بررسی ها نشان داده بود که ایرانی ها کوتاه قد شده اند و رشد قدی آنها در ١٠ سال اخیر، متوقف شده است.
با این همه به گفته سخنگوی وزارت بهداشت، میانگین قد ٣٠ ساله به بالاها در هر ١٠ سال و در چند دهه گذشته، یک و ٢٨ صدم سانتیمتر افزایش پیدا کرده است. به گفته او، متوسط قد به‌عنوان شاخصی برای تغذیه و بهداشت است و با توجه به بهبود تغذیه و بهداشت، قد هم افزایش پیدا کرده است. بر اساس اعلام حریرچی، در این سال ها رتبه قد مردان و زنان ایرانی در میان ١٩٢ کشور به ترتیب ١٨١ و ١٥٩ بوده که به طور متوسط قد مردان ایرانی در صد سال گذشته، ١٦,٥ سانتی متر و زنان ١١.٢ سانتی متر، افزایش پیدا کرده است. با اینکه در ایران بررسی دقیقی بر روی میزان افزایش قد صورت نگرفته، اما به گفته متخصصان تغذیه، شرایط غذایی، تاثیر مستقیمی بر روی افزایش قد دارد و ما نمونه این تاثیر را در کشور ژاپن دیده ایم؛کشوری که با تمرکز بر تغذیه کودکانش توانست آن را از سر بگذراند و میانگین قدی نسل جدید‌ش را ١٢ سانتیمتر افزایش دهد. همه اینها درحالی است که براساس بررسی‌های انجام‌شده، شرایط تغذیه‌ای در ایران نه‌تنها روند رو به بهبود نداشته که بدتر هم شده است.
سه سال پیش بود که معاون وقت وزیر بهداشت اعلام کرد ٧٠ درصد مردم کشور دچار فقر پروتئین هستند، در کنار آن هم ٧٠ درصد خانواده ها دچار کمبود آهن و ٨٠ درصد دانش آموزان دچار کمبود کلسیم هستند. در همین شرایط، کافی است ایرانیان با شرایطی که دارند، خودشان را با مدل‌های هالیوودی که عکس زنان و مردانشان به‌وفور در فضای مجازی لایک و کامنت می‌خورد، مقایسه کنند؛ قطعا ناامید می‌شوند و حالا در این آشفته‌بازار تبلیغات، سودجویانی پیدا شده‌اند که از این احساس نارضایتی استفاده و برای محصولاتشان تبلیغ می‌کنند. این محصولات چه چیزهایی است؟ در بین شبکه‌های ماهواره‌ای و در سال‌های اخیر با گسترش استفاده از فضاهای مجازی، مثل تلگرام و اینستاگرام، تبلیغات عجیبی به اسم افزایش قد دیده می‌شود. تبلیغ‌ها برای داروهایی است که ادعا کرده‌اند با چند دوره مصرف و در کمتر از ٦ ماه منجر به افزایش قد می‌شوند، درحالی‌که اثرگذاری این داروها اثبات نشده است. شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های اجتماعی مجازی و برخی از عطاری‌ها محل فروش و تبلیغ این داروهاست؛ داروهایی که گفته می‌شود ترکیبات مولتی‌ویتامینی است و با رعایت الگوی درست غذایی نیازی به مصرف‌شان وجود ندارد. همه اینها در شرایطی است که پس از دوران بلوغ، تقریبا هیچ روش غیر جراحی برای افزایش قد وجود ندارد. صفحه‌های رشد از سن مشخصی بسته می‌شود و فرد دیگر رشد قدی پیدا نمی‌کند. البته در این میان نباید فراموش کرد که گاهی کوتاهی قد به‌دلیل کم‌کاری تیرویید است و در صورت تشخیص پزشک، با استفاده از هورمون تیرویید می‌توان مشکل را حل کرد. ماجرا تنها به داروها محدود نمی‌شود. ادعای افزایش قد با ورزش یا کفش‌های مغناطیسی و... هم به وفور دیده می‌شود. به گفته متخصصان تغذیه و متخصصان ورزشی، ورزش پس از بسته‌شدن صفحه‌های رشد، تنها می‌تواند هماهنگی بدن را بالا ببرد.به گفته متخصصان، معمولا رشد استخوان‌ها در دختران در ١٧سالگی و در پسران در ١٨ سالگی قطع می‌شود، با این‌حال حتی اگر صفحه‌های رشد استخوان باز و استخوان‌ها هنوز رشد داشته باشد، استفاده از دستگاه‌هاي افزايش قد هيچ تاثيري ندارد و اين تبليغات تنها جنبه تجارتي دارد.
جراحی نکنید
در میان همه گزینه‌ها، تنها یک راه برای افزایش قد پس از دوران بلوغ وجود دارد که همان جراحی است، با این‌حال متخصصان ارتوپدی چنین جراحی‌ای را صرفا برای بلندقد شدن توصیه نمی‌کنند. یکی از آنها محمد رازی، رئیس انجمن جراحان ارتوپدی است که به «شهروند» می‌گوید: «جراحی افزایش قد، یک جراحی غیر ضروری است، چون عوارض زیادی دارد، با این‌حال در موارد نادر که یک پا کوتاه‌تر از دیگری است، ممکن است این اتفاق بیفتد اما برای زیبایی توصیه نمی‌شود.» او تبلیغات افزایش قد را خیلی تأیید نمی‌کند و توضیح می‌دهد: «نمی‌توانیم بگوییم که همه تبلیغات برای افزایش قد، کلاهبرداری است، اما می‌توان گفت که روش‌های غیر اصولی برای بلندقدکردن افراد است. ما در ارتوپدی توصیه چنین جراحی‌هایی را نمی‌کنیم.» بیشتر متخصصان ارتوپدی با نظر رئیس انجمن جراحان ارتوپدی موافقند. چرا؟ روشنک مرادی، متخصص ارتوپدی و دبیر بیست‌و‌ششمین کنگره انجمن جراحان ایران، در پاسخ به این سوال، به «شهروند» می‌گوید: «عفونت و جوش‌نخوردن استخوان‌ها از عوارض افزایش قد با روش جراحی است، بنابراین باید پیش از انجام این جراحی، پیامدهای آن را هم در نظر گرفت.»
به گفته این متخصص، تبلیغاتی که برای افزایش قد می‌شود بدون در نظر گرفتن مسائل کارشناسی است: «واقعیت این است که پروسه افزایش قد، پروسه مشخصی است. بدن صفحه‌های رشد دارد که افزایش قد در آن اتفاق می‌افتد و تا سن مشخصی هم فعالیت می‌کند. نمی‌توان دقیق اعلام کرد در چه سنی این صفحه‌ها بسته می‌شود، چرا که بستگی به شرایط دارد. با بسته‌شدن این صفحات دیگر امکان رشد وجود ندارد.» اما مرادی همه راه‌ها برای افزایش قد را رد نمی‌کند: «گاهی با برخی داروها، می‌توان هورمون‌های رشد را تحریک کرد. از روش‌های فیزیولوژیک مثل ورزش و تقویت بافت‌های عضلانی هم می‌شود استفاده کرد، اما درنهایت این روش‌ها می‌تواند باعث هماهنگی بیشتر بخش بالایی و بخش پایینی بدن شود و تاثیر زیادی در افزایش طولی ندارد.» او درباره جراحی‌هایی که برای افزایش قد انجام می‌شود هم توضیح‌هایی می‌دهد: «در جراحی می‌توان اقداماتی روی استخوان انجام داد تا قد فرد افزایش پیدا کند، اما مسأله این است که استخوان‌ها دیگر به آن اندازه بلند نشده‌اند که هماهنگی ایجاد شود، به همین دلیل این جراحی توصیه نمی‌شود.» جراحی افزایش قد با وجود تبلیغات زیاد، متقاضیان زیادی ندارد، اما درنهایت در حوزه پزشکی تأیید شده است.
آیا می‌شود در بزرگسالی قد را افزایش داد؟
متخصصان می‌گویند که مهمترین عامل تعیین‌کننده قد افراد، ژنتیک است. میانگین قد والدین به اضافه عدد ٥/٦ در پسران و منهای عدد ٥/٦ در دختران، به‌عنوان قد مورد انتظار در نظر گرفته می‌شود. درواقع تا زمانی که صفحات رشد استخوانی باز باشند- یعنی حدود ٥سال پس از بلوغ- می‌توان انتظار داشت که طول قد افزایش پیدا کند و بعد از آن دیگر با هیچ دارو یا غذایی نمی‌شود طول قد را افزایش داد. در افزایش قد، نباید عوامل محیطی را فراموش کرد، این عوامل تا قبل از بسته شدن صفحه‌های رشد، می‌توانند در افزایش قد تأثیر داشته باشند. نوع و میزان تغذیه، مهمترین عامل محیطی تاثیرگذار است.
چه بخوریم تا قدمان بلند شود؟
کلسیم عنصر اصلی در ترکیب استخوان است و بدون حضور مقدار مناسب آن در رژیم غذایی، رسیدن به بالاترین ظرفیت وراثت طول استخوانی میسر نیست. لبنیات و کلم و مرکبات از منابع اصلی و توصیه شده این عنصر هستند. اما افزایش قد، تنها بر دوش کلسیم نیست، پروتیین هم از اجزای اصلی و مورد نیاز برای رشد است که باید در رژیم غذایی کودکان و نوجوانان گنجانده شود. گوشت و تخم‌مرغ منبع اصلی تأمین پروتیین حیوانی است. البته نباید فراموش کرد که برای ترشح هورمون‌های موثر در رشد و ساخت بستر استخوانی و در کنار آن عضلات، بدن به ویتامین‌ها و عناصر دیگری مانند روی، منیزیم، آهن و فلوئور نیاز دارد که رعایت یک الگوی درست تغذیه‌ای، اساسی‌ترین عامل در رشد طولی استخوان‌هاست. همان‌قدر که خواب خوب و مناسب بر رشد مناسب جسم و قد تاثیرگذار است، خواب نامنظم، شب‌بیداری و خوابیدن تا دیروقت با ایجاد اختلال در روند ترشح هورمون رشد می‌تواند مانع از رشد واقعی قد در نوجوانان شود.
چرا قد بعضی‌ها کوتاه است؟
به‌طور کلی، رشد قد در سه مرحله انجام می‌شود، در دو‌سال نخست زندگی حدود ٢٥ سانتیمتر و از ٢سالگی به بعد، هر‌سال به‌طور متوسط، کودکان ٦سانتیمتر قد می‌کشند، اما در نزدیکی سنین بلوغ، سرعت رشد قد کمتر خواهد شد. با شروع دوره بلوغ یک جهش رشد قد در دختران در حدود ٢٠ تا ٢٥ سانتیمتر و در پسران به‌طور متوسط ٢٥ تا ٣٠ سانتیمتر ایجاد می‌شود و در صفحات رشد (صفحات غضروفی استخوان) امکان افزایش قد، پس از آن وجود نخواهد داشت. البته اگر کودکی به هر دلیلی مثلا کمبود ترشح هورمون رشد دچار کوتاهی قد شده باشد، باید درمان در حوزه هورمون رشد را شروع کرد. کوتاهی قد می‌تواند علت‌های زیادی داشته باشد، شایع‌ترین و مهمترین علت کوتاهی قد، مشکلات تغذیه‌ای است. علاوه بر این مشکلات، بعضی از بیماری‌ها مثل کم‌خونی و نارسایی کلیه یا کبد هم می‌تواند به کوتاهی قد منجر شود. البته جالب است بدانید حتی افرادی که دچار مشکلات روحی و روانی هستند نیز ممکن است با این مسأله روبه‌رو شوند. مسائل هورمونی مثل کم‌کاری تیرویید و کمبود هورمون رشد هم از دیگر مشکلاتی است که سبب کوتاهی قد افراد می‌شود و فقط این گروه از افراد می‌توانند از داروهای هورمونی استفاده کنند. کوتاهی قد ناشی از مشکلات هورمونی را می‌توان به کمک درمان‌های هورمونی تا حد زیادی بهبود بخشید، اما زمانی که کوتاهی قد به علل دیگری ایجاد شده باشد، با مداخله‌های هورمونی کار خاصی نمی‌توان انجام داد.
قدِ بلند می‌خواهید؟ زیاد ورزش کنید
گفته می‌شود با انجام حرکت‌های ورزشی هم می‌توان کمی به افزایش قد کمک کرد. ورزش‌هایی مثل یوگا، بارفیکس و ... در کنار ورزش، خواب زیاد هم توصیه شده است. ریتم مناسب خواب از عوامل تاثیرگذار بر رشد طولی استخوان‌هاست، چرا که خواب مناسب، باعث ترشح منظم هورمون رشد می‌شود. بنابراین نباید فراموش کرد که خواب نامنظم و شب بیداری و خوابیدن تا دیروقت، در روند ترشح هورمون رشد تأثیر منفی می‌گذارد. البته نباید تأثیر برخی بیماری‌ها را بر مختل شدن روند رشد قد افراد نادیده گرفت، برخی بیماری‌ها مانند نارسایی كلیه، اختلالات روده‌ای كه جذب مواد غذایی را كاهش می‌دهد یا ابتلا به دیابت و كم‌كاری تیرویید در دوران کودکی، موجب اختلال در رشد قدی می‌شود که تشخیص و درمان این بیماری‌ها در حوزه متخصصان غدد درون‌ریز و متابولیسم قرار دارد و هیچ نوع خود درمانی در این موارد جایز نیست.