برادرش کارگر است. خانواده پرجمعیتی دارد. ٤ تا از بچه‌ها دانش‌آموزند و مجموع شهریه ثبت‌نام‌شان یک‌میلیون و پانصد‌هزار تومان است. اسماعیل محمدی می‌گوید كه فقط برادر او نیست که از پرداخت هزینه ثبت‌نام فرزندش عاجز است، بلکه در بین اقوام به مواردی برخورده که توانایی پرداخت شهریه و تأمین هزینه‌های...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز به نقل از شهروند، محمدی، عضو روابط عمومی انجمن دانشجویی «فردا» است که برای تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در کرمان فعالیت می‌کند. برادرش ساکن زرند است و نمی‌داند با شغل کارگری و درآمدِ روزمزدش، یک‌میلیون و پانصد‌هزار تومان را از کجا بیاورد و شاید نتواند تمام بچه‌ها را به مدرسه بفرستد. اتفاقی که بسیاری از دانش‌آموزان این منطقه ممکن است با آن روبه‌رو شوند. پولی که مدارس دولتی از دریافت آن برای تمامی دانش‌آموزان حتی دانش‌آموزان مهاجر منع شده‌اند اما همچنان دریافت می‌کنند.
داستان این مشکلات از چهارم مرداد ماه شروع شد؛ زمانی‌که آموزشوپرورش استان کرمان برخلاف سایر استان‌ها و همچنین برخلاف قانون، بخشنامه‌ای را به مدارس داد که براساس آن دانش‌آموزان مهاجر دبستانی ملزم به پرداخت ٢٠٠هزار تومان وجه نقد و دانش‌آموزان دبیرستانی ملزم به پرداخت ٢٥٠هزار تومان بودند. در این بخشنامه همچنین عنوان شده «با توجه به این‌که هرگونه تخفیف یا معافیت حذف شده است، لذا مدیران محترم از ارجاع‌دادن دانش‌آموزان خارجی به اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی جدا پرهیز کنند و فقط دانش‌آموزان مدارس مهمانشهر شهرستان‌های رفسنجان و بردسیر از تخفیف ٥٠درصدی برخوردار می‌باشند» سال گذشته، برای نخستین‌بار دریافت هزینه از دانش‌آموزان مهاجر براساس ابلاغیه رهبری حذف و قرار شد تا دانش‌آموزان ٧ تا ١٨ ساله افغانستانی که جزو اتباع غیرمجاز هستند هم با مراجعه به دفاتر کفالت معرفی‌نامه‌های مربوط برای ثبت‌نام در مدارس را دریافت کنند. سال گذشته هم با وجود ابلاغیه رهبری، بعضی از شهرها بخشنامه‌هایی مانند بخشنامه صادره در کرمان را به خود دیدند. در تهران بخشنامه‌ای با استناد به مصوبه سال ٨٣ و مصوبه بیستمین جلسه کمیته رسیدگی به امور پناهندگان صادر شد که براساس آن شهریه دوره ابتدایی ٢١٠هزار تومان، دوره متوسطه اول ٢٤٠هزار تومان و دوره متوسطه دوم ٢٧٠هزار تومان بود که آن موقع هم سر و صداهای بسیاری ایجاد کرد.
در نهایت امسال شهرهایی که در آنها مهاجران بیشتری حضور داشتند، با ابلاغیه رهبری همراهی بیشتری کردند و اگر هم تخلفی وجود داشت، موردی بود و با آن هم برخورد شد. طاهره پژوهش، نايب‌رئیس هیأت‌مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان که پیگیر مسائل کودکان مهاجر ساکن تهران است، می‌گوید: «بعد از ابلاغیه مشکلات زیاد بود. بسیاری از مدارس همچنان پول می‌گرفتند و شاید هنوز هم چنین مدارسی باشند؛ اما وضع بهتر از قبل شد. هر چند بچه‌هایی که ما با آنها بیشتر سر و کار داریم، بچه‌هایی هستند که در بازار تهران کار می‌کنند و نیازمند مدارس با زمان متغیر هستند» مدارسی که بتوانند در ساعات مختلف روز به آنجا بروند و آموزش ببینند «مدارسی که تعداد دانش‌آموزانش کم شده بهترین مدارس برای این اتفاقند که در محدوده بازار تهران هم تعدادشان کم نیست و همواره در این راه تلاش کرده‌ایم که کلاس‌های خالی را با بچه‌هایی از این دست پر کنیم.»
در کرمان وضع متفاوت است و این وضع متفاوت بنا به گفته مهاجران این منطقه با وجود بازگشایی مدارس و اخباری که پیش از این رسانه‌ای شده است، همچنان ادامه دارد. اخباری که به گوش نوش‌آبادی، معاون مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزشوپرورش هم رسید و او اواخر مرداد ماه و در گفت‌وگویی با تسنیم در این‌باره گفت «صدور چنین بخشنامه‌ای به ما هم اطلاع‌رسانی شده است و در حال بررسی هستیم تا مشخص شود كه چنین موضوعی صحت دارد یا خیر و اگر برای ما محرز شود که در روند ثبت‌نام از دانش‌آموزان افغانستانی در استان کرمان چنین بخشنامه‌ای صادر شده است، هرچه سریع‌تر آن را اصلاح می‌کنیم؛ البته این حدس را می‌زنیم که برداشت اشتباه از شیوه‌نامه ثبت‌نام صورت گرفته باشد.»
با وجود اين از اواخر مرداد تاکنون، همچنان بچه‌هایی که با مشکل ثبت‌نام و پرداخت هزینه روبه‌رو شده‌اند، کم نیستند. طاهری فعال دیگری است که خود سال‌ها در مناطق محروم تدریس کرده. او هم با اشاره به این بخشنامه می‌گوید «طبق دستور مقام معظم رهبری و مصوبه هیأت وزیران، امسال نباید شهریه‌ای اخذ می‌شد که در تمامی استان‌ها به‌غیر از کرمان اجرایی شد. در استان کرمان تمامی مدارس دولتی، هیأت امنایی و غیرانتفاعی، علاوه بر دریافت پول کمک به مدرسه طبق یک بخشنامه که آموزشوپرورش کل به مدارس فرستاده، ۲۰۰هزار تومان از بچه‌های دبستانی و ۲۵۰ هزارتومان از دبیرستانی‌ها با عنوان کمک‌های متمرکز مردمی یا درآمد حاصل از اتباع خارجی گرفتن» او در ادامه می‌گوید «شورای آموزشوپرورش استان با تصویب مصوبه‌ای به شماره ٣٨٠٠/٢٠٨٧٥/١٠٣٣ در مورخه ٤ مرداد ١٣٩٥، دانش‌آموزان غیرایرانی را ملزم به پرداخت شهریه کرده است و از ثبت‌نام آنها تا پرداخت کامل این وجوه خودداری می‌کند؛ درحالی‌که این امر، مخالف دستور رهبری و مصوبه (ات٥٢١٦٣ه) شورای محترم هیأت وزیران است که در آن به برابری دانش‌آموزان افغانستانی و ایرانی تا سطح دیپلم در پرداخت شهریه تأکید شده است.» طاهری نگرانی‌اش از تعداد بچه‌هایی است که با وجود اين یک‌سال دیگر هم از تحصیل محروم خواهند شد و بسیاری از آنها حتی نمی‌دانند که نباید هزینه‌ای به مدارس پرداخت کنند.
٣٠هزار دانش‌آموز مهاجر در کرمان
مهاجران کرمان در شهرهای کرمان، رفسنجان، بردسیر، سیرجان و زرند ساکنند و آن طور که امید سلاجقه، مدیر روابط عمومی آموزشوپرورش استان کرمان می‌گوید، تعداد دانش‌آموزان مهاجر این استان در سال تحصیلی ٩٦-٩٥، ٣٠هزار نفر خواهد بود «سال گذشته تعداد دانش‌آموزانی که در مدارس استان ثبت‌نام کردند ٢٣هزار نفر بود و امسال این تعداد افزایش یافته است؛ چرا که تمامی مدارس باید تمامی دانش‌آموزان را ثبت‌نام کنند.» تعدادی که به نسبت شهرهای دیگر کشور بیشتر است و آن طور که محسن عسگری، مدیر امور اتباع وزارت آموزشوپرورش در اردیبهشت امسال خبر داده، کل کشور ٤٠٠هزار نفر دانش‌آموزان اتباع خارجی دارد که در ٢٣هزار مدرسه ایران درس می‌خوانند.
سلاجقه مواردی که مانع تحصیل دانش‌آموزان مهاجر کرمان شده را رد می‌کند و می‌گوید وضع دانش‌آموزان مهاجر مانند دانش‌آموزان داخلی است و تنها باید هزینه کتاب، لباس و بیمه را پرداخت کنند. او همچنین بخشنامه‌ای که سازمان آموزشوپرورش استان داده را تکذیب کرده و می‌گوید «٣٠هزار دانش‌آموز مهاجری که استان کرمان دارد، واقعا تعداد زیادی است و هزینه هر دانش‌آموز در طول سال بر روی دوش دولت است که هزینه‌ای در حدود ٢ تا ٣میلیون تومان برای هر فرد است. با وجود این دریافت وجه از دانش‌آموزان غیرقانونی است و اگر چنین اتفاقی افتاده، والدین می‌توانند با مراجعه به اداره ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان آموزشوپرورش به این تخلفات رسیدگی کنند.»
والدین بسیاری با درِ بسته روبه‌رو شده‌اند و کسی جواب آنها را نداده. برخی از مدارس هم به صورت غیرقانونی از ثبت‌نام مهاجران امتناع کرده‌اند. طاهری می‌گوید «برخی از بچه‌ها را به مدارس مخصوص اتباع ارجاع داده‌اند که این مدارس در مهمانشهرها -کمپ نگهداری مهاجران- قرار دارند که تعداد دو مدرسه برای مقطع دبستان است؛ یکی پسرانه و دیگری دخترانه. یک مدرسه مخصوص اتباع هم در یکی از روستاهای اطراف کرمان است. در بعضی مناطق هم که تراکم جمعیت مهاجران بیشتر است یک شیفت به بچه‌های مهاجر اختصاص دادند و آنها را از بچه‌های ایرانی تفکیک کردند.» سلاجقه می‌گوید با وجود تعداد بچه‌های ثبت‌نامی این امر ممکن نیست و تعداد زیادی از آنها در مدارس عادی و کنار بچه‌های ایرانی درس می‌خوانند «در مدرسه پسرم که دبستانی دولتی است، تعداد بسیاری از مهاجران حضور دارند. حتی در کلاس پسرم سال قبل ١١ مهاجر حضور داشت که امسال ممکن است بیشتر هم شود و آنها هم اگر هزینه‌ای باید پرداخت کنند، هزینه داوطلبانه برای کمک به مدرسه است. مانند دانش‌آموزان ایرانی که برخلافش خلاف قانون است و هرگز تفکیک‌کردن بچه‌ها از یکدیگر صحت ندارد.»
محمدی اما نظر متفاوتی دارد و می‌گوید «متأسفانه در کرمان مدارس جداگانه برای اتباع خارجی درنظر گرفته شده که این خودش مسأله‌ساز شده و مشکلات جدیدی رو به وجود آورده است. ازجمله بُعد مسافت برای عده‌ای از دانش‌آموزان و مهم‌تر از ان کیفیت پایین خدمات و آموزش در این مدارس است که خودم شاهد این بودم که یک دانش‌آموز سال سوم دبستان حتی نمی‌توانست اسم خودش رو بنویسه و بخونه» محمدی باز هم برادرش را مثال می‌زند که درحاشیه شهر زندگی می‌کند و درحالی که دو کوچه بالاتر از خانه‌اش مدرسه دبستان وجود دارد اما برادرزاده‌اش را آنجا ثبت‌نام نکرده و گفتند که باید در مدرسه مخصوص اتباع خارجی ثبت‌نام شود «جالب اینجاست که مدرسه‌ای که برای اتباع خارجی درنظر گرفتند، در داخل شهر است و مسافت طولانی دارد، حتی خودم به آموزشوپرورش مراجعه کردم و گفتند قانون قانونه باید اجرا بشه. فارغ از این شهرهایی هستند که همچنان ثبت‌نام در آنها انجام نگرفته. اخیرا در شهرستان سیرجان هم دانش‌آموزان رو ثبت‌نام نمی‌کردند و می‌گفتند هنوز بخشنامه‌ای به ما نرسیده و حتی خود آموزشوپرورش سیرجان هم گفت که خبری از آموزشوپرورش کرمان در این خصوص نشده است.»
مدارس هیأت امنایی راهی برای دریافت شهریه
آموزشوپرورش کرمان می‌گوید اگر هزینه‌ای از خانواده‌ای گرفته شده، احتمالا فرزندانشان را در مدارس دولتی ثبت‌نام نکرده‌اند و شاید بعضی از آنها بچه‌ها را به مدارس هیأت امنایی، غیرانتفاعی یا... برده‌اند. اتفاقی که محمدی هم آن را تأیید می‌کند؛ «آموزشوپرورش کرمان دو مدرسه مختص اتباع خارجی را یک شبه هیأت امنایی کرد و به این ترتیب دریافت هزینه از دانش‌آموزان عملیاتی شد. هرچند همین مدرسه مخصوص اتباع خارجی پیش از این هم ماهیانه از هر نفر ٢٠-١٠هزارتومان برای پرداخت قبوض آب، برق و گاز علاوه بر شهریه ابتدای سال موقع ثبت‌نام دریافت می‌کردند» سلاجقه این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید؛ «یک‌شبه یک مدرسه دولتی به مدرسه هیأت امنایی تبدیل نمی‌شود و نیازمند بررسی است، اما خانواده‌های مهاجری هم در کرمان هستند که خودشان دوست دارند تا فرزندانشان در این‌گونه مدارس درس بخواند؛ چراکه این مدرسه‌ها کیفیت بهتری دارند و با جدیت به بچه‌ها رسیدگی می‌شود.»
٧سال از عمر مدارس هیأت امنایی می‌گذرد. سال ١٣٨٨ بود که آیین‌نامه توسعه مشارکت‌های مردمی به شیوه مدیریت هیأت امنایی درمدارس تصویب شد. براساس این آیین‌نامه مدارس دارای شرایط،یک‌سال به صورت آزمایشی و درصورت نبود مشکل، به صورت قطعی به مدارس هیأت امنایی تبدیل می‌شوند. مدارسی که باید منابع و اعتبارات سالیانه خودشان را تأمین کنند و از طرفی امکانات تحصیلی خوبی هم دارند و اما درس خواندن در آنها برای تمامی دانش‌آموزان امکان‌پذیر نیست. چنانچه پژوهش می‌گوید: «طبق کنوانسیون حقوق کودک که ایران هم آن را پذیرفته، دولت موظف است که شرایط تحصیل ابتدایی و اجباری برای تمام بچه‌ها را فراهم کند اما ما همچنان کودکان ایرانی را در برخی از روستاها و مناطق دورافتاده داریم که بازمانده از تحصیلند.» پژوهش می‌گوید: تغییر در آموزش، یعنی تغییر درجامعه و اگر می‌خواهیم هزینه کمتری در آینده متحمل شویم، باید آموزش‌های‌مان را از ابتدا نظام‌مند، درست و همگانی کنیم. نقدی که نظام آموزشوپرورش سال‌هاست با آن دست به گریبان است و مهاجران هم حالا سال‌هاست که در این گردونه درکنار ایرانی‌ها حضور دارند، «مسأله مهاجرت، مسأله بزرگی است که اگر می‌خواهیم حل شود، درمرزها باید مراقبت بیشتری انجام گیرد. درحال حاضر بچه‌های پاکستانی و میانماری بسیاری به سایر بچه‌های مهاجر اضافه شده‌اند که اینها می‌توانند عامل بحران‌های گسترده‌ای در آینده شوند. مسأله مهاجرت بسیار پیچیده است، درحالی که در مرزها با آن ساده برخورد می‌شود و نظارتی وجود ندارد. باید درهنگام ورود از افراد عکس گرفته شود، اثر انگشت بگیرند و درنهایت کارت هویتی برایشان صادر شود و این می‌تواند امنیت کشور را تضمین کند.» پژوهش از طرح پیشنهادی نیز می‌گوید که براساس آن بچه‌های مهاجر هنگام ثبت‌نام در مدارس، هویت پیدا کنند و از طریق مدارس کارت تحصیلی داشته باشند. طرحی که به گفته پژوهش نادیده گرفته شده و همچنان عملی نشده است. طرحی که شاید بتواند شناسنامه تحصیلی و آماری برای دانش‌آموزانی باشد که پشت نیمکت می‌نشینند اما همچنان هیچ آمار موثقی برای آنها که به هر دلیل از تحصیل بازمانده‌اند، وجود ندارد. آنهایی که روز اول سال تحصیلی را یا درخانه‌اند یا سرِ کار. بدون آنکه هیچ کس از تعداد مشخص‌شان اطلاعی داشته باشد.
با وجود این مهر امسال با کودکان افغانستانی مهربان‌تر است. حالا هزاران کودک افغانستانی با لهجه شیرین دری، بی‌دغدغه‌تر از هرسال، کنار کودکان ایرانی می‌نشینند و امیدوارند که رفقای دیگرشان که درخانه یا سرکارند، هم به آنها ملحق شوند.