فرونشست؛ پدیده‌ای گریبانگیر کلانشهرهای دنیا

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز، فرونشست زمین یک مساله جهانی در حال گسترش ناشی از عوامل طبیعی و غیرطبیعی است که در نتیجه اثرات ناشی از تغییرات اقلیمی، بروز خشکسال متوالی، افزایش جمعیت، افزایش بی‌رویه مصرف آب و در عین حال عدم‌وجود ضوابط و قواعد اجباری یا اجرای کامل این قوانین در مورد استخراج و پمپاژ آب‌های زیرزمینی پدید می‌آید.
به گفته بسیاری از پژوهشگران و متخصصان، این پدیده می‌تواند در آینده نزدیک یک خطر بزرگ برای زندگی انسان‌ها محسوب شود، تهدیدی که تأثیرات آن بر کلان شهرهایی مانند کالیفرنیا، جاکارتا، پکن، شانگهای، توکیو، مکزیکوسیتی، لاگوس، رم، بانکوک و اسکندریه که در معرض این پدیده قرار دارند، خسارات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.
براساس اطلاعات به دست آمده از ۲۹۰ منطقه در سراسر جهان، ارتباط مستقیمی بین برداشت از منابع آب زیرزمینی و افزایش نرخ فرونشست وجود دارد. به طوری‌که هرچقدر میزان برداشت زیاد شود، افت سطح آب بیشتر شده و به دنبال آن سرعت متوسط فرونشست نیز افزایش پیدا می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که در گسترده جهانی، بیشترین تعداد فرونشست‌ها در مکان‌هایی اتفاق افتاده است که دارای اقلیم خشک هستند و به دلیل خشکسالی‌های متمادی و کمبود منابع آب سطحی، از منابع آب زیرزمینی برای مصارف کشاورزی استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال آبخوان‌های کالیفرنیا، دره مرکزی و دره آنتلوپ آمریکا، دشت پکن و دشت شمال چین، مکونگ دلتا در ویتنام، ناگویا در ژاپن، مکزیکوسیتی در مکزیک و القسیم در عربستان به دلیل برداشت از منابع آب زیرزمینی دچار فرونشست شده‌اند.
هم‌اکنون بیش از یازده شهر ساحلی کم ارتفاع در دنیا وجود دارد که پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرن حاضر به دلیل فرونشست زمین، در معرض آبگرفتگی قرار گیرد. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست و طبق تحقیقات صورت گرفته، تاکنون این پدیده در برخی از دشت‌های ایران مانند، جنوب تهران، مشهد، کرمان، نیشابور، کاشان، ورامین، زرند، رفسنجان، همدان، قم، مرند، یزد-اردکان، ایلام، سمنان و شهر اصفهان به دلیل برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی اتفاق افتاده است.
این گزارش حاکی است فرونشست زمین در ایران نخستین بار در سال 1346 در دشت رفسنجان در استان کرمان مشاهده شد.
به اعتقاد کارشناسان یکی از مهم‌ترین دلایل گسترش فرونشست در کشور، عدم تناسب اهداف و سیاست‌های توسعه‌ای کشور با ظرفیت واقعی منابع آب به ویژه آب زیرزمینی است. در بسیاری از مناطق کشور عدم‌دسترسی به آب‌های سطحی منجر به افزایش حجم بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی به عنوان یک منبع مناسب با دسترسی آسان‌تر و ارزان‌تر شده‌ است.
نکته اینکه هم‌اکنون حجم منابع آب تجدیدپذیر کشور برابر با 103 میلیارد مترمکعب است؛ در چنین شرایطی مجاز به مصرف 40 درصد (بیش از 40 میلیون مترمکعب) از این منابع هستیم، این درحالی است که میزان مصرف بخش‌های مختلف کشور از منابع آب تجدیدپذیر بیش از دو برابر یعنی حدود 94 میلیارد مترمکعب است.
حوضه آبریز فلات مرکزی 60 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. این در حالی است که فلات مرکزی فقط از 10 درصد آب تجدیدپذیر کشور بهره‌مند است.
نکته اینکه فلات مرکزی ظرفیت بارگذاری این حجم از جمعیت را ندارد و به دلیل تراکم جمعیت و گسترش کشاورزی و توسعه صنایع در این محدوده، برداشت منابع آب تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر به شدت افزایش یافته است.
به گفته محسن موسوی خوانساری ، عضو هیئت مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران، حجم آب تجدید ناپذیر فلات مرکزی برابر با 300 میلیارد مترمکعب تخمین زده شده که امروز 150 میلیارد مترمکعب از این منابع مصرف شده است، با این تفاسیر منابع آب متعلق به نسل‌های آینده در نسل حاضر مورد استفاده قرار گرفته است.
این گزارش اضافه می‌کند: هم‌اکنون در کشور 604 آبخوان وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1420، حدود 118 آبخوان خشک شود که همه این تعداد در فلات مرکزی قرار دارد. برای مثال پیش‌بینی می‌‍شود آبخوان‌های دشت برخوار و مهیار اصفهان تا سال 1410 خشک شوند.
با ورود و بهره‌مندی از تکنولوژی و حفر مکانیزه چاه‌های کشاورزی، برداشت از آب چاه‌ها به سرعت افزایش یافته و روز به روز این روند تشدید می‌شود و در چنین شرایطی میزان بارگذاری مصارف بر 609 دشت کشور به میزانی افزایش یافته است که هم‌اکنون 422 دشت در فهرست ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته و 359 دشت کشور نیز با خطر فرونشست روبرو شده است.
امروز فرونشست به خانه و خیابان‌ها در کلان‌شهرها رسیده است. بر اساس مفاد سند ملی دانش بنیان امنیت غذایی و نقشه راه آب، باید میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی به نصف کاهش یابد.
عیسی بزر‌گ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور درباره تکالیف و اقدامات وزارت نیرو در این باره بیان کرد: وزارت نیرو در قالب طرح احیا و تعادل‌بخشی، سازگاری با کم‌آبی و مدیریت توامان آب و انرژی این مهم را در دستورکار خود قرار داده است./انتهای پیام

وزارت نیرو