نان آوران کوچک که سال‌هاست عنوان کودکان کار را یدک می‌کشند با وجود تصویب طرح ها و برنامه‌های فراوان همچنان با مشکلات فراوانی دست به گریبان هستند.
کودکانی که کودکی نکرده، طعم تلخ تحقیر، توهین، رنج و خستگی جسمی را تحمل می‌کنند و تاکنون نتوانسته‌اند از حمایت لازم برخوردار شوند. این درحالی است که کودکان کار و خیابانی که علاوه بر آزار جسمی، انواع آزارهای عاطفی و روانی را هم تجربه می‌کنند معیار مهمی برای ارزیابی سطح توسعه یافتگی در جوامع بشری به شمار می‌آیند.
از این‌رو «منع کار کودک» و هدایت او در مسیر صحیح کسب مهارت‌های اجتماعی باید در رأس برنامه‌های هر کشوری قرار گیرد. برای بررسی وضعیت کودکان کار و اقدامات انجام شده برای بهبود وضعیت آنها با دکتر فاطمه قاسم‌زاده رئیس شبکه یاری کودکان کار و خیابان به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم:
مهم‌ترین و اصلی‌ترین گام برای دستیابی به توسعه در جوامع بشری «منع کار کودکان» آن جامعه است تعریف شما از این موضوع چیست؟پیش از پاسخ به این سؤال بهتر است تعریفی از کار کودک ارائه شود تا تعریف «منع کار کودک» که مهم‌ترین هدف در ارتباط با کار کودکان است، مشخص شود.
منظور از کار کودک فعالیتی است که به رشد و سلامت جسمی و روانی او آسیب می‌رساند و او را از دسترسی به حقوق اساسی خود باز می‌دارد. با توجه به این تعریف، کودک کار کودکی است که بیشتر وقت خود را در روز یا شب، صرف کار در خیابان یا محیط‌های دیگر می‌کند. نتیجه این امر محرومیت او از دستیابی به حقوق اساسی خود و بهره‌مندی از سلامت جسمی و روانی خواهد بود.
در کشور ما کودکان کار گروه قابل توجهی از کودکان هستند که متأسفانه آمار دقیقی از آنها در دسترس نیست و عمدتاً به دلایل فقر اقتصادی و در مواردی فقر فرهنگی که ریشه در فقر اقتصادی دارد، به اجبار از دنیای کودکی که مهم‌ترین حق هر کودکی است، عبور می‌کنند و به دنیای پرآسیب کار وارد می‌شوند.
با توجه به پژوهش‌هایی که انجام داده‌اید این کودکان بیشتر در چه مکان‌هایی دیده می‌شوند؟کودکان کار از نظر مکانی با تفاوت‌هایی در بیشتر شهرهای بزرگ کشور، در روستاها، مزارع و مناطق کشاورزی و در عملیات‌های ساخت و ساز در جاده‌ها و شهرهای بزرگ دیده می‌شوند.
این دسته از کودکان بیشتر در چه مشاغلی فعالیت می‌کنند؟کودکان کار بیشتر در خیابان‌ها، کارگاه‌های ناشناخته زیرزمینی مانند کارگاه‌های قالیبافی، کفاشی، شیشه گری، خیاطی، جوشکاری و...که به دلایل مختلف از حوزه نظارت وزارت کار خارج است دیده می‌شوند. از دیگر مشاغلی که این کودکان دور از چشم مسئولان نظارتی به آن مشغول هستند می‌توان به تفکیک زباله در حوزه پسماند، کارهای ساخت وساز در داخل شهرها و جاده‌ها، رفتگری، کولبری، باربری در بازارها و مراکز خرید و همچنین کار در پارک‌ها، مزارع، کوره‌های آجرپزی، گاراژ‌های مسافربری و کار خانگی بویژه برای دختران اشاره کرد.
بسیاری از این کارها از بدترین اشکال کار کودک محسوب می‌شوند که از سوی سازمان بین‌المللی کار برای کودکان منع شده و جمهوری اسلامی ایران نیز آن را پذیرفته است، ارزیابی شما از فعالیت‌هایی که در این زمینه صورت گرفته چیست؟متأسفانه تاکنون در عمل کوچکترین اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. در میان انبوه کودکانی که در این مکان‌ها به کار اجباری می‌پردازند، تنها کودکان کار در خیابان از سوی سازمان‌های مسئول دولتی مورد توجه قرار می‌گیرند و مشکلات و اقداماتی که در رابطه با آنها انجام شده یا خواهد شد، مطرح می‌شود.
در حقیقت می‌توان گفت دلیل توجه به این کودکان، متأسفانه نه کمک به آنها برای رهایی از چرخه کار، بلکه عمدتاً پاک کردن چهره شهر از حضور این کودکان است. به همین علت روش مبارزه با کار کودک، به مبارزه با کودک کار تبدیل شده است. همین امر باعث شده آنها به دفعات متعدد به جمع‌آوری این کودکان بپردازند و گزارشی نیز از نتایج آن ارائه ندهند.
ارائه گزارش از نتایج چنین تصمیماتی نشان می‌دهد، تا چه حد این روش به کاهش کودکان کار در خیابان منجر شده است. متأسفانه کودکان کار در معرض آسیب‌های جسمی و روحی بسیاری قرار دارند، از نظر شما مهم‌ترین این آسیب‌ها کدامند؟کار کودکان در هر مکان وشرایطی، از نظر ماهیت آسیب‌زاست. اما از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: از دست دادن کودکی مهم‌ترین این موارد است. چرا که کودکی یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین دوران زندگی است که ویژگی‌های خود را دارد.
بازی، شادی، آرامش، امنیت، احترام و...که هر کودکی باید از آنها برخوردار باشد اما کار کودک در هر یک از اشکال خود، با تفاوت‌هایی این ویژگی‌ها را کاهش می‌دهد یا از بین می‌برد و آنها را از دنیای واقعی خود دور می‌سازد.کاهش سلامت جسمی و روانی، آسیب دیگری است که در کمین این کودکان قرار دارد. چون کار کودکان به علت شرایط نامناسب فیزیکی و روانی در هر مکان و شرایطی به سلامت جسمی وروانی آنان آسیب می‌رساند وبه همین علت بیشتر این کودکان به مشکلات جسمی و روانی از جمله انواع بیماری‌های جسمی، سوء تغذیه، افسردگی، پرخاشگری ودر نهایت تأخیر در جنبه‌های مختلف رشد مبتلا هستند.
پژوهشی که در زمینه تأثیر کار کودکان بر رشد و تحول آنان توسط اینجانب انجام شده، نشان می‌دهد کار کودکان در همه‌جنبه‌های اساسی رشد (رشد جسمی، اجتماعی، هیجانی، شناختی) در سطح معنی داری، تأثیرات منفی در بر داشته است.محرومیت از حقوق اساسی خود تهدید دیگری برای کودکان کار به شمار می‌آید. کار کودکان مانع بزرگی برای برخورداری آنان از حقوق اساسی خود است.
حق سلامت، آموزش، بازی و شادی، آرامش و امنیت و بالاتر از همه حق کودکی از جمله حقوق اساسی است که تحقق آنها با کار کودکان مغایرت دارد. آمار‌های موجود نشان می‌دهد که بیشترین کودکان بازمانده از تحصیل، کودکان کار هستند.
از نظر شما مهم‌ترین طرح‌هایی که تاکنون از طرف سازمان‌های دولتی برای حذف کار کودکان ارائه شده کدامند؟چند طرح در این زمینه ارائه شده که یکی از مهم‌ترین آنها، طرح ساماندهی کودکان کار است. این طرح در سال ۷۲ تدوین شد و در سال ۸۴ مورد بازنگری قرار گرفت ودر حال حاضر تنها طرحی است که توسط سازمان بهزیستی در حال اجراست. محور این طرح جمع‌آوری کودکان از خیابان است که تاکنون به دفعات فراوان تکرار شده و البته نتیجه‌ای نیز در بر نداشته است.
این طرح در خرداد ماه امسال هم با وجود مخالفت‌های گسترده سازمان‌های غیر دولتی مرتبط، برای سی و سومین بار به مرحله اجرا در آمد. البته با این تفاوت که این بار اعلام شد همزمان با اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار در خیابان، «پایش» و«پژوهش» نیز در ارتباط با این کودکان انجام می‌گیرد که تاکنون گزارشی در این زمینه ارائه نشده است.
وضعیت نگهداری کودکانی را که با اجرای این طرح از سطح خیابان‌ها به مراکز قرنطینه هدایت شدند چگونه ارزیابی می‌کنید؟وضعیت نگهداری کودکان جمع‌آوری شده با توجه به تعداد آنان و ظرفیت‌های مراکز قرنطینه سازمان بهزیستی، از شرایط مناسبی برخوردار نبود. به گفته کودکان «آزاد» شده از این‌مراکز و گزارش رسانه‌ها در این زمینه، فضا برای نگهداری کودکان کافی نبود، جز تلویزیون وسیله سرگرمی دیگری برای کودکان وجود نداشت، کودکان در هفته دو روز هواخوری داشتند واین نشان می‌دهد که کودکان در سالن نگهداری زندانی بوده‌اند.
البته به علت اعتراض رسانه‌ها و سازمان‌های غیر دولتی مرتبط با چگونگی نگهداری کودکان کار خیابان در این مراکز، مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک که باید ناظر برتحقق حقوق کودکان در کشور باشد، گروهی را برای بررسی وضعیت این کودکان به این مراکز اعزام کرد. اما متأسفانه تاکنون گزارش این بازدید ارائه نشده است.
در حالی که بر اساس قانون شهروندی جمهوری اسلامی ایران، اطلاع‌رسانی وظیفه سازمان‌های دولتی و اطلاع یابی، حق همه مردم است. اما تاکنون نه سازمان بهزیستی گزارش نتایج جمع‌آوری و پژوهش‌های خود را در مورد این کودکان ارائه داده ونه مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک مشکلات کودکان در این مراکز را گزارش داده است؟!
طرح جامع حمایت اجتماعی از کودکان کار در خیابان را چگونه طرحی می‌دانید؟این طرح در سال ۱۳۹۲ با مشارکت نمایندگان سازمان‌های غیر دولتی مرتبط تدوین شد و در مقایسه با طرح ساماندهی کودکان کار از کیفیت بیشتری برخوردار است اما متأسفانه باوجود تأکید سازمان‌های غیر دولتی بر اجرای این طرح، به علت به تصویب نرسیدن آن توسط هیأت دولت، اجرایی نشد و منتفی شد.
البته طرح جامع شورای اجتماعی کشور هم یکی دیگر از طرح‌هایی بود که برای حذف کار کودکان مطرح شد. در واقع شورای اجتماعی کشور از اواخر سال ۹۷ با برگزاری نشست‌های متعدد با سازمان‌های دولتی وغیردولتی طرح جامعی در ارتباط با کودکان کار تدوین کرد که می‌تواند راهکار مناسبی در این زمینه باشد البته اگر به مرحله اجرا در آید.واقعیت این است که تجربه‌ها وپژوهش‌ها نشان داده است که مهم‌ترین علت کار کودکان فقر و پیامدهای ناشی از آن است وبرای کاهش آن باید به تدوین و اجرای برنامه‌های مناسب برای کاهش فقر در سطح کلان پرداخت.
طرح‌های ضربتی از جمله جمع‌آوری کودکان کار مانند جمع‌آوری سایر گروه‌های آسیب دیده، همان گونه که تاکنون در عمل نشان داده شده، نه تنها مؤثر نیست بلکه آسیب‌های دیگری نیز در سطح جامعه برجای می‌گذارد که مهم‌ترین آن کاهش سرمایه و اعتماد اجتماعی و بی توجهی به ارزشمند‌ترین سرمایه‌های انسانی یعنی کودکان است.
منبع: روزنامه ایران