دیپلماسی فرهنگی در شیراز این سال‌ها کارکرد موثری نداشته است. شهرهای خواهرخوانده شیراز تعاملات جدی...
دیپلماسی فرهنگی در شیراز این سال‌ها کارکرد موثری نداشته است. شهرهای خواهرخوانده شیراز تعاملات جدی با این شهر ندارند وشهری که در شعر حافظ «خال رخ هفت کشور» توصیف شده، هنوز چندان جهانی نیست.
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: با نگاهی به ساختار کلانشهرهای جهان متوجه می‌شویم که ویژگی‌هایی در تمامی شهرهای دنیا وجود دارد که موجب شده تا هر شهری در دنیا به نامی و نشانی مشهور باشد. از سائوپائولو در برزیل تا مومباسا در کنیا تا ونیز در ایتالیا هر کدام به نامی مشهور هستند اما در میان تمامی شهرهای جهان به جرأت می‌توان گفت شیراز شهری متفاوت و دارای ظرفیت‌های مهمی برای شناخته شدن است.
ظرفیت‌های شیراز برای درخشش در جهان منحصر به آثار و ابنیه تاریخی نیست زیرا افرادی در این شهر متولد شدند که در جهان به اسم و رسم رسیده و اثرگذار بوده اند و موجب تغییر جهان بینی در ملل شدند.
هفته شیراز و روز شیراز که در نیمه اردیبهشت ماه به ثبت رسیده فرصتی است تا این موضوع بازنگری شود که شیراز چقدر توانسته جهانی باشد؟ دیپلماسی فرهنگی در شیراز چگونه طی این سال‌ها کار کرده و چه تأثیراتی داشته است؟ دستاوردهای خواهرخواندگی های شیراز (به عنوان یکی از ابزارهای مهمی دیپلماسی فرهنگی) با سایر شهرهای جهان، برای این شهر برخوردار از پیشینه قوی فرهنگی و تمدنی چه بوده است؟ و یا اساساً دیپلماسی فرهنگی تا چه میزان توانسته شیراز را به سایر ملل جهان معرفی کند؟
در تعریف دیپلماسی فرهنگی چنین آمده که دیپلماسی فرهنگی عبارت است از معماری یک شاهراه دوطرفه به منظور ایجاد کانال‌هایی برای معرفی تصویر واقعی از سایر ملت‌ها وفهم ارزش‌های آن.
نماد گوته و حافظ در وایمارقرنها پیش سعدی و حافظ در سراسر گیتی با آثار مهم خود، شیراز را به جهانیان معرفی کردند تا در آن قرن‌ها دیپلماسی فرهنگی کارکرد مهم خودش را داشته باشد.
۵۵ سال پس از مرگ سعدی، بر اساس یادداشت‌های ابن بطوطه، ملوانان چینی اشعار او را زمزمه می‌کردند و به دریانوردی می‌پرداختند. این درحالی است که این هنگام آوازه سعدی و اشعار وی در چین پیچیده بود.
همچنین گوته دیوان غربی-شرقی اش را با تاثیرپذیری از شعر حافظ خلق کرده است. به بیان دیگر آن میزان که در عصر سعدی و حافظ و دوره‌های پس از آن، شعر این دو شاعر بزرگ ایرانی مرزهای ایران را پیمود و شیراز را به جهانیان معرفی کرد، در عصر معاصر با وجود تمامی ظرفیت‌های اطلاع رسانی و تکنولوژیکی، هنوز ظرفیت‌های فرهنگی شهر راز به مردم جهان حتی به خواهرخوانده‌های این شهر معرفی نشده تا شیراز هنوز جهانی نباشد.
حافظ شیرازی روزگاری سرود «شیراز و آب رکنی و این باد خوش نسیم / عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است» اما در روزگار کنونی خال رخ هفت کشور در قامت یک شهر جهانی تاکنون ظاهر نشده است.
خواهر خواندگی چیست و چرا رخ می‌دهد؟
خواهرخواندگی بر اساس آنچه در قوانین آمده قراردادی بوده مابین مدیران کلان دو کشور یا مسئولان اجرایی دو شهر که در راستای ایجاد همبستگی و اتحاد فرهنگی بیشتر منعقد می‌شود بر اساس نظریه کارشناسان امور شهری خواهرخواندگی به‌طور معمول بین شهرهایی منعقد می‌شود که دارای منافع، خصوصیات و وجوه مشترک مانند سابقه تاریخی، شهرهای دانشگاهی، شهرهای گردشگری و مانند آن هستند و در قالب این تفاهم نامه در صدد تعمیق روابط میان خود هستند.
خواهرخواندگی اصطلاحی است که از ادبیات اروپا وارد دیگر کشورها شده و برای نخستین‌بار از سال ۱۹۲۰ میلادی بعد از جنگ جهانی اول این قرارداد بین یک شهر انگلیس و یک شهر در فرانسه منعقد شد. هدف از این قرارداد، پیوند و اتحاد بین شهروندان این دو شهر بود که مسئولان آن معتقد بودند این دو شهر دارای تشابهات و منافع مشترک هستند. ایجاد روابط خواهرخواندگی با پرورش تفاهم و دوستی و اعتماد در سطح بین‌المللی و تبادل برنامه‌های آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که به توسعه صنعت گردشگری منجر می‌شود، انجام می‌شد.
یکی از ویژگی‌هایی که خواهرخواندگی برای شهرها به ارمغان می‌آورد توسعه روابط در حوزه‌های مختلفی است که موجب خواهد شد شاهد تبادل فرهنگی میان شهرها و کشورهای مختلف باشیم البته این پایانی برای دیپلماسی فرهنگی نیست و این رویکرد می‌تواند توسعه گردشگری را در میان این شهرها به همراه داشته باشد.
شیراز و خواهرخوانده هایش / رتبه آخر در مقایسه با شهرهای مشابه کشور
فارغ از اینکه شیراز در جهان چه جایگاهی دارد، نگاهی به شهرهای دنیا داشته باشیم که اقدام به امضای تفاهم نامه خواهرخواندگی کرده‌اند. در میان شهرهای کشور، تهران با ۲۲ شهر امضای خواهرخواندگی دارد و سپس، اصفهان و تبریز نیز با ۱۶ و مشهد با ۱۳، قزوین با ۱۱، رشت و نیشابور هر کدام با ۸ شهر و شیراز با ۶ شهر خواهرخوانده شده‌اند. یعنی شیراز حتی در متغیر کمی تعداد خواهرخوانده‌ها نیز در مقایسه با سایر شهرهای مهم کشور، رتبه آخر را دارد تا همچنان دیپلماسی فرهنگی در این شهر مغفول بماند.
در خصوص تعداد دقیق شهرهای خواهرخوانده شیراز اطلاعات دقیقی در دست نیست اما بر اساس آخرین اطلاعات، شیراز با شهرهای نانجینگ و چونگ چینگ در چین، پچ مجارستان، وایمار آلمان، نیکوزیا قبرس و دوشنبه در تاجیکستان خواهرخوانده است.
شهر وضعیت / دستاوردوایمار (آلمان)
برگزاری هفته فرهنگی - عدم استمرار ارتباطپچ (مجارستان)
دیدارهای مرسوم شهرداران ۲ شهر، رونمایی از سردیس حافظ در شهر پچ - عدم استمرار ارتباطنانجینگ (چین)
نامعلومنیکوزیا (قبرس)
نامعلومونگ چینگ
(چین)
نامعلومدوشنبه (تاجیکستان)
نامعلومبا نگاهی به تاریخ خواهرخواندگی میان شیراز و سایر شهرهای دنیا درخواهیم یافت که قدیمی ترین پیمان خواهرخواندگی در شیراز مربوط به دوشنبه پایتخت تاجیکستان است که در سال ۱۹۸۰ به امضا رسیده و پس از آن در سال ۱۹۹۹ با نیکوزیا در قبرس نیز تفاهم نامه خواهرخواندگی امضا شده و سایر تفاهم نامه‌ها نیز پس از سال ۲۰۰۰ میلادی منعقد شده است.
با این حال این قراردادهای خواهرخواندگی به نظر می‌رسد هیچ برآوردی برای شیراز به همراه نداشته است و تنها منحصر به همان قراردادها و بازدیدهایی شده است که سران مدیریت شهری از شهرهای خواهرخوانده داشته‌اند به گونه‌ای که منصور نگهبان فرد استاد دانشگاه و پژوهشگر شهری می‌گوید: «شیراز با تمام ظرفیت‌هایی که در راستای معرفی شدن در جهان دارد اما همچنان در تاری که به دور خود دوخته است محصور بوده و قصد ندارد از این انزوا برون آید.»
آواز تنهایی شیراز در میان شهرهای پرآوازه جهان موجب شده تا این شهر بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعاملات فرهنگی، گردشگری، اقتصادی و سیاسی با سایر شهرهای مدرن جهان و حتی خواهرخوانده‌های خود باشد.
بر این اساس محسن اسلامی استاد دانشگاه و فعال اقتصادی گفت که اگر نگاهی به شهرهای خواهر خوانده شیراز داشته باشیم متوجه خواهیم شد که شیراز نتوانسته از ظرفیت خواهرخواندگی خود به درستی در فعالیت‌های اقتصادی بهره برداری کند لذا نمی‌تواند با شهرهایی که به دنبال توسعه اقتصادی اند، خواهرخوانده باشد و حتی از شهرهایی که خواهرخوانده شده نیز شاید به لحاظ غنای فرهنگی و تاریخی سرآمد باشد اما به لحاظ اقتصادی هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی داشته باشد». البته این در حالی است که اقتصاد شهری شیراز نیز نتوانسته توان مناسبی از خود به منصه ظهور برساند.
جعفر قادری نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی و استاد دانشگاه در یکی از کتاب‌های خود با عنوان اقتصاد شهری آورده است: یکی از ویژگی‌هایی که شهرها را به وجود می‌آورد منافع و انتظاراتی است که مردم از آن شهرها دارند و این انتظارات موجب خواهد شد که فعالیت مدیران شهری در کلانشهرها به سمتی در جریان باشد که مردم انتظار دارند. با این حال شاهد هستیم که خواسته مدیران شهری با مردم تفاوت‌های بسیار زیادی دارد.
خواهرخواندگی با مصادره کننده مشاهیر
یکی از مصوباتی که شورای اسلامی شهر شیراز در شهریور ماه سال ۹۹ داشت امضای تفاهم نامه خواهرخواندگی با قونیه ترکیه بود که قرار بود مقدمات این موضوع فراهم شده و پس از بررسی احتمالات و پیش نیازها تفاهم نامه میان قونیه و شیراز امضا شود این در حالی است که سعید نظری عضو پنجمین دوره شورای شهر شیراز در خصوص این شهر گفت: شهرهای شیراز و قونیه هیچ تشابه فرهنگی با یکدیگر نداشته و دیدگاه‌های ضد شیعی و ضد ایرانی در شهر قونیه بسیار رایج است و مسئولان و مراکز فرهنگی و آموزشی این شهر در حال مصادره مفاخر ایرانی هستند.
این در حالی است که بر اساس جست‌وجو های به عمل آمده شیراز که به تعبیر مقام معظم رهبری سومین حرم اهل بیت (ع) است حتی با شهرهای کربلا و نجف اشرف پیمان خواهر خواندگی امضا نکرده است.
به جای خواهرخواندگی به دنبال توسعه فرهنگی باشید
یک استاد دانشگاه و پژوهشگر شهری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: یکی از ویژگی‌هایی که می‌تواند شهر شیراز را در جهان معرفی کند این است که این شهر توسعه یافتگی فرهنگی داشته باشد و زیرساخت‌های لازم برای گردشگری در این شهر فراهم شود.
منصور نگهبان فرد در ادامه در خصوص الزام به خواهر خواندگی تاکید کرد: یکی از روش‌هایی که می‌توان شیراز را به عنوان شهری جهانی معرفی کرد خواهرخواندگی است و این موضوع در میان کشورهای اروپایی نیز به وفور دیده می‌شود اما بر اساس معیارهایی که در ایران وجود دارد تاکنون نتوانسته‌ایم از ظرفیت که در حوزه خواهرخواندگی وجود دارد استفاده لازم در راستای توسعه فرهنگی، توسعه گردشگری و سایر شاخص‌های خواهرخواندگی استفاده گردد.
وی افزود: وجود میراث‌های جهانی در سطح شیراز یکی از ویژگی‌های این کلانشهر بوده که از سایر کلانشهرهای دنیا می‌تواند متفاوت باشد از این رو زیر شاخه‌های توسعه یافتگی فرهنگی در سطح شهر شیراز وجود دارد با این حال باید ظرفیت‌های بالقوه که در استان وجود دارند در راستای معرفی این شهر استفاده شده تا این ظرفیت‌ها به بالفعل شوند.
نگهبان فرد در خصوص پیش نیازهای توسعه یافتگی فرهنگی نیز تصریح کرد: انعقاد تفاهم نامه‌های خواهرخواندگی می‌تواند یکی از روش‌های توسعه یافتگی در حوزه فرهنگ باشد با این حال این موضوع تمام فعالیت نیست بلکه باید در کنار تمامی شاخص‌های توسعه یافتگی موضوع خواهرخواندگی نیز برای سرعت بخشیدن به توسعه شهرها قرار گرفته تا در زمینه تبادل فرهنگ و گردشگر در کنار توسعه اقتصاد فراهم شود.
او ادامه داد: با نگاهی به جغرافیایی که شهر شیراز در آن واقع شده است می‌توان به این موضوع رسید که موقعیت جغرافیایی شیراز برخلاف سایر کلانشهرهای کشور موقعیت بسیار مناسب برای توسعه فعالیت‌های دیپلماتیک فرهنگی است و ارتباط نزدیک این شهر با کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهایی که دارای فرهنگ و تمدن غنی هستند می‌تواند زمینه بروز ظرفیت‌های شیراز را در جهان فراهم کند.
یک بام و دو هوایی مدیریت فرهنگی در شهرداری شیراز
به جرأت می‌توان گفت طی چهار سالی که از عمر شهرداری و شورای اسلامی شهر شیراز گذشته است، به جز اندک زمانی که در خصوص خواهرخواندگی شهر شیراز و قونیه در ترکیه مباحثی در شورا مطرح شد هیچگاه مدیران شهرداری شیراز و نمایندگان مردم در شورای اسلامی شهر شیراز به دنبال واکاوی این موضوع نبودند که خواهرخواندگی در شیراز چه شد؟
این در حالی است که تلاش‌های خبرنگار مهر در خصوص ارتباط با رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز بی نتیجه ماند تا هنوز این پرسش بی پاسخ بماند که خواهرخوانده‌های شیراز برای این کلانشهر چه ارمغانی به بار آورده اند؟
البته مرتضی جعفری رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز پیش‌تر در خصوص خواهرخواندگی در شیراز به خبرنگار مهر و در خصوص این پرسش که «یک دهه از پیوند خواهرخواندگی شیراز و وایمار می‌گذرد و از سوی طرف ایرانی گامی مؤثر در این زمینه برداشته نشده است»، اعلام کرد: وایمار تنها خواهرخوانده ما نیست و موضوع خواهرخواندگی با شهرهایی از افغانستان و کردستان عراق هم مطرح است.
وی تاکید کرد: اعتقاد داریم که در ایجاد پیوندهای بین المللی ربط تاریخی، اقتصادی و یا فرهنگی وجود داشته باشد، زیرا در مورد وایمار این مورد در خصوص علاقه «گوته» به «حافظ شیرازی» بوده است.
جعفری افزود: باید از ظرفیت کشورهای اطراف که بیشترین تعاملات فرهنگی با ایران دارند، استفاده کرد.
با این حال هنوز هیچ خواهر خواندگی میان شیراز و کشورهای مذهبی اطراف ایران امضا نشده است تا هم موفقیتی در تعامل با خواهرخوانده‌های فعلی نداشته باشیم و هم خواهرخواندگی جدید با شهرهای مذهبی کشورهای همسایه رخ نداده باشد.
خواهرخواندگی شیراز و نانجینگ چیناز حافظ سپاسگزاریم
حافظ شیرازی اگر در هر گیتی به جز شیراز چشم به جهان می‌گشود می‌توانست محور گردشگری و فرهنگ و ادب آن خطه شود البته شیراز و فارس تنها منحصر به حافظ نیست بلکه شعرا، فضلا و ابنیه تاریخی زیادی که در شیراز وجود دارد می‌تواند عاملی برای توسعه این شهر در جهان شود.
برخلاف شهردار شیراز که در آئین افتتاح «هفته فرهنگی آلمان در شیراز» از گوته و حافظ تشکر کرد؛ باید گفت ای حافظ شیرازی تنها از تو سپاسگزاریم که به تنهایی بزرگترین دیپلمات فرهنگی شیراز هستی، دیپلماسی که مغفول مانده و تنها به چند امضا و عکس یادگاری در تمامی ادوار شهرداری تبدیل شده است.