ثبت شهرها یا روستاهای جهانی که دارای صنایع دستی خاص و منحصربفرد هستند باعث می‌شود که بیشتر و بهتر دیده شوند و پتانسیل و ظرفیت‌های آنها به بهترین شکل معرفی شود. وجود این شهرها برای توسعه گردشگری داخلی و خارجی بسیار حایز اهمیت است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز، با ثبت دزفول به‌عنوان شهر جهانی کپوبافی و کاشان به‌عنوان شهر جهانی نساجی سنتی، تعداد شهرهای ثبت جهانی ایران در حوزه صنایع‌دستی به 13 شهر رسید. این در حالی است که 3 روستا نیز از ایران پیش از این ثبت جهانی شده که با این احتساب، ایران با 13 شهر و 3 روستای جهانی صنایع‌دستی بر قله شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی در ایران ایستاده است.
در حقیقت ایران جزو کشورهای برتر دنیا از نظر داشتن جاذبه‌های گردشگری و صنایع‌دستی زیبا و متنوع است که با ثبت جهانی 13 شهر و 3 روستای ایران باعث شده که صنایع‌دستی ایرانی شهرتی جهانی پیدا کند و گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند به‌عنوان سوغات آنها را تهیه می‌کنند.
این در حالی است که صنایع‌دستی جزو صادرات مهم کشور نیز محسوب می‌شود و سالانه تعداد زیادی از آنها به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
ثبت شهرهای دارای صنایع‌دستی ایران در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی، باعث شهرت بیشتر این صنایع می‌شود و منافع اقتصادی و اجتماعی متعددی برای اهالی بومی دارد و یکی از فاکتورهای رشد گردشگری است.
چندین سال است که فعالان و مسئولان مربوط به گردشگری و صنایع‌دستی کشور، تلاش‌های زیادی برای ثبت شهرهای ایران در این فهرست انجام داده‌اند.
شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی ایرانی
سال 2014 شروع ثبت جهانی در ایران بود. در حال حاضر تعداد شهرها و روستاهای ثبت شده در جهان 59 شهر و روستاست که در این میان ایران 16 عنوان جهانی شامل 13 شهر و 3 روستا را دارد و رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده است.
این در حالی است که چین با وجود جمعیت بسیار بیشتر از ایران با 7 شهر جهانی رتبه دوم دنیا را دارد.
شاید یکی از برگ‌های برنده ایران در این باره و متقاعد شدن ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی در ثبت شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی عملکرد بسیار خوب کشورمان در زمان حضور ارزیابان سازمان جهانی یونسکو و بازدید از شهرها و روستاهای نامزد ثبت جهانی باشد.
طرح مسائل اجتماعی در زمان بازدید از سوی ارزیابان و اعلام آن به قاره‌های مختلف، طرح سوالات متعدد مرتبط با مسائل اجتماعی و سیاسی از سوی هیئت اجرایی شورای جهانی صنایع‌دستی، طرح مشکلات مربوط به دسترسی به اینترنت از سوی ارزیابان و انتقال آن به هیئت اجرایی شورای جهانی صنایع‌دستی و ... بخشی از فعالیت‌ها در زمان حضور ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی در ایران است.
لالجین، شهر جهانی سفال
شهر لالجین که پیشینه سفال‌سازی ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ ساله دارد، از توابع استان همدان است که در سال ۱۳۹۵ در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد. خاک این منطقه از جنس رس بسیار مرغوب است که برای ساخت سفال با طرح‌هایی الهام گرفته از طبیعت و نقوش هندسی، از آن استفاده می‌شود و برای ساخت لعاب آن از موادی همچون قلیا، سنگ سفید، شیشه، سرب پخته و لاجورد بهره گرفته می‌شود.
اصفهان، شهر جهانی صنایع‌دستی
اصفهان، مهد صنایع‌دستی ایران و یکی از مشهورترین شهرهای جهانی صنایع‌دستی، به‌عنوان اولین شهر ایرانی ثبت‌شده در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۵ است که بیش از ۱۳۰ نوع صنایع‌دستی و رشته مختلف آن مانند میناکاری، فیروزه‌کوبی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، سماورسازی، قلمکاری، سفالگری، منبت‌کاری ثبت شده است. در این شهر علاوه بر تولید انواع صنایع‌دستی، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های متعددی به آموزش ساخت این صنایع‌دستی و هنرهای مختلف می‌پردازند.
ملایر، شهر جهانی مبل و منبت
این شهر که در استان همدان قرارگرفته است از قدمت زیادی در زمینه تولید مبلمان سنتی و منبت‌کاری برخوردار است که در سال ۱۳۹۸ در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد. بالای ۵۰ درصد تولیدات مبل منبت کشور در این شهر صورت می‌گیرد و کارگاه‌ها و هنرمندان زیادی در این زمینه فعالیت دارند که آثار آنها به بیشتر به کشورهای آسیای میانه، حاشیه خلیج‌فارس، ترکیه و عراق صادر می‌شود.
شیراز، شهر جهانی صنایع‌دستی
شهر شیراز با داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، ادبی، مذهبی و طبیعی جزو مقاصد برتر گردشگری ایران است با داشتن ۸۰ نوع رشته مختلف صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۸ به‌عنوان یکی دیگر از شهرهای ایران در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد. معرق‌کاری، منبت‌کاری، صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی همچون کاشی معرق و کاشی هفت‌رنگ، هنرهای فلزی از جمله نقره‌کاری و قلم‌زنی، دست‌یافته‌هایی مثل گلیم و گبه، شیشه‌گری سنتی، نمدمالی، گچ‌بری، گیوه‌بافی و نگارگری از مهم‌ترین صنایع‌دستی این شهر است.
تبریز، شهر جهانی فرش
پیشینه تاریخی شهر تبریز در فرش‌بافی به زمان صفویان برمی‌گردد که با توجه به انتخاب تبریز برای پایتخت صفویان و توجه شاهان این دوره به فرهنگ و هنر، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی در تبریز دایر شد. فرش تبریز یکی از نفیس‌ترین قالی‌های ایران و دنیا است که در بافت آن از طرح‌هایی همچون طرح مستوفی، اسلیمی لچک ترنج، گلدانی، میناخانی، و درختی استفاده می‌شود. تبریز در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان شهر جهانی فرش ثبت شد.
مشهد، شهر جهانی سنگ‌های قیمتی
مشهد با داشتن ۳۹ گونه متفاوت سنگ‌های قیمتی، در سال ۱۳۹۵ از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها انتخاب شد. وجود معادن سنگ‌های قیمتی نظیر فیروزه، عقیق، آماتیست، اوپال، آراگونیت و همچنین وجود واحدهای سنگ‌تراشی، مراکز آموزش‌دیده در مورد سنگ‌های قیمتی و سنگ‌تراشی و وجود لابراتوارهای تخصصی برای ارزیابی و تشخیص ارزش سنگ‌های قیمتی، باعث شده است تا مشهد مهد سنگ‌های قیمتی در ایران باشد.
سیرجان، شهر جهانی گلیم
بافت گلیم در سیرجان که با استفاده از پشم و مواد طبیعی و گیاهی بافته و رنگ می‌شود، پیشینه‌ای تاریخی دارد. این شهر که در استان کرمان قرار دارد در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان شهر جهانی گلیم ثبت شد. گلیم شیریکی پیچ از شاخص‌ترین دست‌بافته‌های زنان روستایی و عشایری شهرستان سیرجان به حساب می‌آید که یک دست‌بافته ذهنی است و نمادها و نقوش آن بدون نقشه و با الهام از زندگی اطراف است.
مریوان، شهر جهانی کلاش
کلاش، گیوه محلی یا همان کفش مختص استان کردستان است که قدمتی بیش از هزار سال دارد و به‌صورت دستی با مواد طبیعی و بدون استفاده از هرگونه مواد صنعتی و آلاینده تولید می‌شود. مریوان از شهرهای استان کردستان در غرب ایران است که در سال ۱۳۹۶ برای بافت کلاش، در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید.
آباده، شهر جهانی منبت‌کاری
هنر منبت‌کاری یکی از هنرهای دست‌ساز ایرانی با قدمت حدود ۱۵۰۰ سال است که طبق مدارک تاریخی، شهر آباده خاستگاه آن بوده است. شهر آباده که در استان فارس قرار دارد، در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان شهر جهانی منبت در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد.
میبد، شهر جهانی زیلو
بافت زیلو در میبد سابقه‌ای تاریخی دارد و از آن به‌عنوان فرش و پوششی برای کف خانه‌ها و اماکن مذهبی استفاده می‌کردند. صنایع دیگر شهر میبد با قدمتی هفت هزار ساله همچون سفالگری و سرامیک نیز شهرتی جهانی دارد. این شهر در سال ۱۳۹۷ به‌عنوان شهر جهانی زیلو ثبت شد.
زنجان، شهر جهانی ملیله
در بین صنایع‌دستی مختلف زنجان، ملیله‌بافی و چاقوسازی آن شهرت بسیار دارد. در هنر ملیه‌بافی نقره را به‌شکل مفتول‌های بسیار باریک در می‌آورند و طرح و نقش‌های ظریف و پیچیده‌ای با آن درست می‌کنند که برای ساخت انواع ظروف پذیرایی، سرویس چای‌خوری، شکلات‌خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس یا جعبه جواهرات کاربرد دارد. در سال ۱۳۹۸ هنر ملیله‌بافی زنجان مورد توجه قرار گرفت و این شهر به‌عنوان شهر جهانی ملیله در شورای جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد.
خراشاد، روستای جهانی توبافی
هنر پارچه‌بافی سنتی یا همان توبافی قدمتی دیرینه در خراشاد که یکی از روستاهای بیرجند و خراسان جنوبی است، دارد. منسوجات سنتی نخی، ابریشمی و کتان مانند شال سر، سفره نان، تن پوش، حوله دست و صورت، حوله آشپزخانه، چادر شب و دستمال جیبی در خراشاد با ابزارهای خاص سنتی تهیه می‌شوند. روستای خراشاد در سال ۱۳۹۷ توانست با نام روستای جهانی توبافی در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت شود.
قاسم‌آباد، روستای جهانی چادرشب‌بافی
قاسم‌آباد روستایی از توابع چابکسر در شهرستان رودسر استان گیلان است که بافندگی چادرشب و دیگر منسوجات در آن و سایر نقاط گیلان قدمتی دیرینه دارد. طرح چادرشب‌ها معمولاً به صورت ذهنی و الهام‌گرفته از طبیعت اطراف است. در قدیم، زنان شمالی این چادرشب‌ها را هنگام شالی‌کاری به کمر خود می‌بستند؛ هرچند امروزه کاربردهای جدیدی از جمله رومیزی، پرده یا روتختی پیدا کرده است. این روستا در سال ۱۳۹۸ در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی ثبت شد.
کلپورگان، روستای جهانی سفال دست‌ساز
کلپورگان روستایی در ۲۵ کیلومتری شهر سراوان استان سیستان و بلوچستان است که سفال آن به‌خاطر طرح‌های خاص و اصیل همچنین تولید به روش سنتی و بدون چرخ سفال، شهرت پیدا کرده است. طرح‌ها و نقوش این سفال‌ها کاملاً هندسی و شبیه به نقوش سفال‌های ماقبل تاریخ و آغاز دوره تاریخی است. کلپورگان در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان اولین روستای جهانی صنایع‌دستی ایرانی ثبت شد.
فرآیند ثبت جهانی شهرها و روستاهای جهانی
اما شاید جالب باشد که بدانیم فرآیندی که یک پرونده برای ثبت در شورای جهانی صنایع‌دستی طی می‌کند، چیست؟ اولین قدم در این باره آماده‌سازی پرونده‌های کاندیدای ثبت جهانی پس از قرارگرفتن در فهرست ثبت ملی است که این ثبت ملی مقدمه‌ای برای ثبت جهانی به شمار می‌رود.
ترجمه و ارسال پرونده به منطقه آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع‌دستی، ارسال پرونده‌ها از سوی رئیس منطقه آسیا اقیانوسیه به رئیس شورای جهانی، اصلاح و بازنویسی پرونده‌های تهیه شده برای ارسال به شورای جهانی صنایع‌دستی، ارسال پرونده به 5 قاره مرتبط از سوی رئیس شورای جهانی صنایع‌دستی، انجام بررسی‌های اولیه از سوی قاره‌های مختلف و ارسال نظرات به رئیس شورای جهانی صنایع‌دستی، تایید قاره‌های مختلف و انتخاب ارزیابان بین‌المللی متناسب با عنوان پرونده ارسالی، آماده‌سازی فضاهای قابل بازدید با تکیه بر شاخص‌های تعریف شده شورای جهانی صنایع‌دستی در شهرها و روستاهای کاندید، ارزیابی و تهیه گزارش بازدید به شورای جهانی صنایع‌دستی از سوی ارزیابان خارجی و یک نفر ارزیاب داخلی، ارسال گزارش بازدید به مناطق مختلف برای بررسی و تایید و ... فرآیندی است که یک پرونده برای ثبت جهانی به‌عنوان شهر یا روستای صنایع‌دستی طی می‌کند.
مکاتبات مکرر با ارزیابان انتخاب شده برای توجیه و دفاع از بخش هنری و فرهنگی پرونده‌های ارسال شده، مذاکرات تلفنی با رئیس شورای جهانی صنایع‌دستی برای اقنای ارزیابان انتخاب شده برای بازدید از پرونده‌های مناطق مختلف، پاسخ تشریحی و آماری به سوالات پرچالش هیئت اجرایی شورای جهانی صنایع‌دستی، مکاتبه مکرر با تک تک ارزیابان برای تهیه گزارش منصفانه، همکاری و کمک در تهیه و تدوین گزارش واقعی و آماری برای شورای جهانی صنایع‌دستی با کمک ارزیابان بازدید کننده، کمک به تهیه پاسخ متقاعد کننده از سوی ارزیابان به هیئت اجرایی با استفاده از آمار و اطلاعات موجود در استان‌های مرتبط، تهیه و ارسال تمام مستندات کمی و کیفی با نگاه هنرمندان و صنعتگران شهرها و روستاهای کاندید از طرف معاونت صنایع‌دستی به‌عنوان آخرین دفاع از مواضع صنایع‌دستی کشور و ... تلاش‌های و اقدامات انجام شده توسط معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع‌دستی است.
این تلاش‌ها و فرآیندی که ذکر شد باعث شد تا هفته گذشته برگ زرین دیگری در حوزه صنایع‌دستی ایران رقم بخورد و دزفول در استان خوزستان به‌عنوان شهر جهانی «کپوبافی» و کاشان در استان اصفهان به‌عنوان شهرجهانی «نساجی سنتی» در شورای جهانی صنایع‌دستی ثبت شود. این همه در حالی است که دو پرونده دیگر ایران یعنی شهر دشتی در استان بوشهر برای عبابافی و شهر رشت برای ثبت جهانی در حال بررسی و اعلام نهایی تصمیم‌گیری است.
مزیت‌های ثبت جهانی شهرها و روستاهای جهانی
یکی از اولین ارمغان‌های جهانی شدن، هویت‌بخشی است؛ داشته‌ای که مورد توجه نبود، حالا برای مردم اهمیت پیدا کرده و حس تعلق ایجاد می‌کند. از سوی دیگر صنایع‌دستی باعث رونق و توسعه می‌شود و در نهایت تعامل بین شهرهای صنایع‌دستی صورت می‌گیرد. رصد شهرهای جهانی دائم انجام می‌شود که هدف آن حفظ جایگاه و نقشی است که در صنایع‌دستی جهانی دارند.
افزایش تعداد کارگاه‌ها، صنعتگران، نشان‌های ملی و مهر مرغوبیت کالا، خانه‌های صنایع‌دستی، بازارچه‌های صنایع‌دستی، میزان اشتغال و... از تاثیرات جهانی شدن شهرها و روستاها در حوزه صنایع‌دستی به حساب می‌آید. علاوه بر این، ثبت جهانی صنایع‌دستی منجر به راهیابی آنها به بازارهای جهانی می‌شود./انتهای پیام
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی