تالاب ها ایستاده می میرند

 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان عروس تالاب‌های ایران واقع شده است؛ تالاب گاوخونی با پهنه‌ای به وسعت 476 کیلومترمربع در طول چندهزار سال گذشته در فلات مرکزی ایران، منبع زیستی غنی و پناهگاهی برای پرنده‌های مهاجر بوده است. با وجود این، بیش از 2 دهه است ورق برگشته و از طراوت و شادابی عروس تالاب‌های ایران خبری نیست و با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند. با این‌که سال آبی پربارش 98-97 به پایان رسیده اما سهم گاوخونی جز اندک سیلاب بارش بهاره نبود و در چند هفته گذشته بعد از تامین 3 مرحله آب برای کشاورزان و پایان برداشت محصولات کشاورزی، دریچه سد رودشتین به سمت تالاب گاوخونی باز شد و بیش از 3 میلیون متر مکعب آب به تالاب گاوخونی سرریز شد. این در حالی است که 97 درصد تالاب بین‌المللی گاوخونی خشک است و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد حتی اگر جریان زاینده‌رود به سمت تالاب گاوخونی تا آغاز کشت پاییزه کشاوزران ادامه داشته باشد فقط 8 درصد از سهم 176 میلیون متر مکعبی تالاب گاوخونی تامین خواهد شد.

2 دهه خشکسالی
حاج محمد میرمیران از کشاورزان ورزنه است. او با بیان این‌که 2دهه خشکسالی، کشاورزی و محیط‌زیست منطقه شرق اصفهان را به ورطه نابودی کشانده است به همشهری می‌گوید: رطوبت نسبی و خاصیت مویینه‌گی خاک رس زمین‌های اطراف تالاب گاوخونی با زهاب‌های اراضی موجب می‌شود با نیاز آبی بسیار کم، خاک این منطقه حاصل‌خیز و با حداقل آب ممکن، محصولاتی چون هندوانه و خربزه از زمین‌های کشاورزی این منطقه برداشت شود. وی با بیان این‌که در 2 دهه گذشته سهم حقابه تالاب گاوخونی پرداخت نشده و این تالاب به مرز نابودی رسیده است، می‌افزاید: لاشه پرنده‌های مهاجر که از سیبری راهی تالاب شده‌اند را می‌توان در گوشه و کنار گاوخونی مشاهده کرد. از سوی دیگر با وزش بادهای شرقی-غربی کانون‌های گردوغبار که از ذرات سمی تشکیل شده است، فعال می‌شود و سلامت شهروندان به خطر می‌افتد.

توزیع آب در گاوخونی
معاون بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به مرحله دوم انتقال آب به تالاب گاوخونی در سال جاری به همشهری می‌گوید: شبکه آبیاری و زه‌کشی رودشتین انتهایی‌ترین شبکه آبیاری حوضه رودخانه زاینده‌‌رود و سد رودشتین هم آخرین بند انحرافی بر روی رودخانه زاینده‌رود است. طول مسیر زاینده‌رود از این سد تا ورودی تالاب گاوخونی حدود 130 کیلومتر است و متاسفانه در زمان توزیع آب کشاورزی در شبکه رودشتین خروجی این سد به سمت پایین دست با مقاومت و مخالفت کشاورزان به طور کلی قطع می‌شود.
حسن ساسانی با بیان این‌که مرحله اول انتقال آب به تالاب از اواسط اسفند 97 آغاز شد و تا یازدهم فروردین 98 یعنی زمان شروع توزیع آب کشاورزی در شبکه‌های شرق اصفهان ادامه یافت، می‌افزاید: در این دوره با استفاده از روان‌آب‌های ناشی از سیلاب‌های بهاره زاینده‌رود، حجم آب قابل ملاحظه‌ای روانه تالاب شد.
وی اظهار می‌کند: در مرحله دوم انتقال آب به تالاب گاوخونی در تاریخ یازدهم مهر 98 همزمان با روزهای پایانی توزیع آب کشاورزی در شبکه‌های شرق اصفهان و خاتمه دوره توزیع آب کشاورزی در شبکه‌های غرب اصفهان با بازگشایی سد رودشتین آغاز و با خاتمه توزیع آب در شبکه رودشتین در تاریخ سیزدهم مهر به بیشینه خود رسید.
معاون بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان این‌که با توجه به خشکی مسیر 130 کیلومتری رودخانه زاینده‌رود در پایین دست در فصول گرم سال به مدت 6 ماه کامل متوالی در نهایت آب رهاسازی شده پس از 6 روز و در تاریخ شانزدهم مهر به ورودی تالاب گاوخونی رسید، اظهار می‌کند: در 6 روز اول انتقال آب به تالاب گاوخونی، دبی متوسط بیش از 9 متر مکعب بر ثانیه و بین 17-4 متر مکعب برثانیه متغیر و حجم آب انتقالی در 6 روز اول بیش از 3 میلیون و 750 متر مکعب بوده است.
وی با بیان این‌که خروجی سد رودشتین به 3.5 متر مکعب بر ثانیه تثبیت شده است، پیش‌بینی می‌کند تا پایان مهر این جریان با روان‌آب‌های سطحی، پساب و زهاب‌های کشاورزی بیش از 8 درصد حقابه تالاب گاوخونی را تامین کند.
ساسانی با اشاره به آثار انتقال آب به تالاب گاوخونی تاکید می‌کند: جریان گسیل شده به سمت تالاب گاوخونی علاوه بر احیای مسیر تقریبا متروکه زاینده‌رود در پایین‌دست سد رودشتین آثار روانی و زیست‌محیطی مفیدی برای ده‌ها شهر و روستای پایین دست از جمله ورزنه و اژیه داشته است.

تامین حقابه تالاب گاوخونی در 75 روز
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور اما با اشاره به اهمیت گاوخونی به عنوان تالاب بین‌المللی به همشهری می‌گوید: چند هفته‌ای می‌شود جریانی با دبی 5 متر مکعب برثانیه به تالاب گاوخونی وارد می‌شود که مقدار قابل قبولی برای تامین حقابه تالاب گاوخونی نیست، اما باز هم بهتر از هیچ است.
عیسی کلانتری با تاکید بر تاثیر دبی بالا در مدت زمان کم نسبت به دبی کم در مدت زمان طولانی‌تر برای تامین حقابه تالاب گاوخونی می‌افزاید: در جلسه شورای تالاب‌ها و با تفاهم با وزارت نیرو قرار شد برای نخستین بار در ماه‌های بهمن، اسفند و نیمه اول فروردین به شرط کافی بودن مخزن سد زاینده‌رود مقداری آب به صورت سیلاب با دبی 80 متر مکعب برثانیه به سمت تالاب گاوخونی روانه شود. معاون رئیس جمهوری با بیان این‌که حجم برآوردشده از تالاب گاوخونی 176 میلیون متر مکعب است، تصریح می‌کند: بعد از 2 دهه خشکسالی چاره‌ای جز تامین حقابه تالاب گاوخونی نداریم. تخصیص بیش از حد آب به بخش کشاورزی می‌تواند تاثیر مخربی در حیات تالاب گاوخونی به جا بگذارد.
وی با بیان این‌که با فشار دولت و شخص رئیس جمهوری حقابه 30 تالاب کشور از جمله تالاب گاوخونی در اولویت قرار گرفته است، می‌گوید: تخصیص آب به بخش‌های کشاورزی و صنعت در اصفهان بیش از توان آبی است و باید برای رفع این موضوع چاره‌ای اندیشید.
کلانتری با تاکید بر تامین حقابه تالاب‌ها پس از آب آشامیدنی و بهداشت اظهار امیدواری می‌کند طی 75 روز با روان شدن سیلاب‌هایی با دبی بالا مقدار قابل توجهی آب به تالاب گاوخونی برسد.
معاون رئیس جمهوری با بیان این‌که موقع ساخت واحدهای صنعتی در اصفهان توجهی به محیط‌زیست نشده است، ادامه می‌دهد: جریان باد شرقی-غربی در روزهایی از سال می‌تواند کانون‌های گردوغبار را از بخش‌های خشک تالاب گاوخونی فعال کند و مجموع آلاینده‌های صنعتی و کانون‌های گردو غبار آثار سویی بر محیط‌زیست اصفهان بگذارد.

دعوت به مناظره مستقیم
با این وجود دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان نظر دیگری دارد. اسفندیار امینی به همشهری می‌گوید: کشاورزان هیچ گاه مانع تامین نشدن حقابه تالاب گاوخونی نشده‌اند. مسئولان محیط‌زیست در تامین حقابه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی جدیتی از خود نشان نداده‌اند. وی با بیان این‌که کشاورزان برای گرفتن حقابه خود پافشاری کردند، می‌افزاید: طرح‌های مانند طوبی، کشت در مناطق شیب‌دار، نابودی زاینده رود را رقم زد نه تخصیص آب به بخش کشاورزی که سابقه چندهزارساله دارد. دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی با دعوت از مسئولان محیط‌زیست به مناظره زنده تصریح می‌کند: برای تامین حقابه باید مطالبه‌گر بود و نمی‌توان به حرف بسنده کرد. برخلاف نظر عده‌ای از مسئولان و فعالان محیط‌زیست کشاورزان اصفهان بزرگترین حامیان محیط‌زیست هستند و اگر تلاش آنها برای گرفتن حقابه خود نبود چه بسا این مقدار از مسیر زاینده‌رود هیچ گاه زنده نمی‌شد و همین اندک آب هم به تالاب گاوخونی نمی‌رسید.

دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان: برخلاف نظر عده‌ای، کشاورزان اصفهان بزرگترین حامیان محیط‌زیست هستند و اگر تلاش آنها نبود همین اندک آب هم به گاوخونی نمی‌رسید

معاون بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان: خروجی سد رودشتین به 3.5 متر مکعب بر ثانیه تثبیت شده است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان مهر این جریان بیش از 8 درصد حقابه تالاب گاوخونی را تامین کند

مژده به پرنده‌های مهاجر

مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور محیط طبیعی با ابراز شادمانی از روان شدن به موقع آب به تالاب گاوخونی به همشهری می‌گوید: تالاب بین‌المللی گاوخونی یکی از 22 تالاب معرفی شده به مجامع بین‌المللی است به این معنا که باید طبق کنوانسیون رامسر از این تالاب صیانت شود.
اسماعیل کهرم با بیان این‌که تالاب بین‌المللی گاوخونی در ناف فلات مرکزی ایران قرار گرفته است، می‌افزاید: هزاران سال است گاوخونی مانند کافه سر راهی برای پرندگان مهاجر است. پرنده‌هایی که با ذخیره 30 گرم چربی که به چربی مهاجرت معروف است در فصل پاییز از سیبری مهاجرت می‌کنند تا به تالاب گاوخونی برسند.
به گفته این فعال محیط زیست، از سال 72 تاکنون تالاب گاوخونی درگیر خشکی است و پرنده‌های مهاجر که با فرزندانشان به تالاب گاوخونی می‌رسند به علت کمبود آب و منابع تغذیه‌ای از بین می‌روند و لاشه آنها در مسیر تالاب قابل مشاهده است.
وی اظهار امیدواری می‌کند در آینده نزدیک سهم آب تالاب گاوخونی داده شود و به مرور زمان با احیای گاوخونی، عروس تالاب‌های ایران میزبان شایسته‌ای برای پرندگان مهاجر شود.

همشهری - عاطفه علیان